Выданне больш чым 30 найменняў кніг серыі “Бібліятэка Бацькаўшчыны” пра жыццё і дзейнасць беларускай эміграцыі ў розных краінах свету стала магчымым пры падтрымцы шмат якіх арганізацый беларускай дыяспары.

1. “Месца выдання – Парыж: выбраныя старонкі часопіса “Моладзь” 1948–1954”

2. “Беларусы ў бітве за Монтэ-Касіна”

3. Н. Гардзіенка “Беларусы ў Аўстраліі”

4. Л. Юрэвіч “Мемуары на эміграцыі” 

5. І. Варабей “Там, дзе сэрца мае” 

6. М. Ганько “Каб сведчылі пра Беларусь: жыццё й дзейнасць Міколы Ганька” 

7. “Эквівалент”

8. Л. Юрэвіч “Летапісны звод сусвету Чалавека Сведамага” 

9. “Каханы горад: зборнік эміграцыйнае ваеннае прозы”

10. Б. Рагуля “Беларускаестудэнцтва на чужыне” 

11. А. Адзінец “Паваеннае эміграцыйнае скрыжаванне лёсаў”

12. “Адзін Госпад, адна Вера, адзін Хрост”

13. В. Грыцук “Мы стваралі сваю Беларусь” 

14. “Урачыстасць у садзе: драматургія беларускай эміграцыі XX стагоддзя”

15. К. Акула “Заўтра ёсць ўчора” 

17. С. Шабельцаў “Беларусы ў Аргенціне: грамадская дзейнасць і рээміграцыя ў СССР (1930–1960-я гг.)”

18. Н. Гардзіенка “Беларусы ў Вялікай Брытаніі” 

19. Ю. Віцьбіч “Лшоно Габоо Бійрушалайм” 

20. Л. Юрэвіч “Шматгалосы эпісталярыюм” 

21. Л. Юрэвіч “Жанры” 

22. Н. Гардзіенка, Л. Юрэвіч “Рада БНР 1947–1970: Падзеі. Дакументы. Асобы”

23. Н. Гардзіенка, Л. Юрэвіч “Рада БНР 1970–1982: Падзеі. Дакументы. Асобы”

24. С. Шабовіч “З фальварку Марцінова да Фарменгтонскіх узгоркаў: гісторыя аднаго падарожжа”

25. Л. Юрэвіч “Эмігрант Францыск Скарына, ці Апалогія” 

26. Я. Запруднік “Па гарачых слядах мінуўшчыны: мае лісты 1952–1959 гг.” 

27. П.С. Мурзёнак “Адвечныя плыні” 

28. Н. Гардзіенка, Л. Юрэвіч “Рада БНР 1982–1997: Падзеі. Дакументы. Асобы”

29. А. Гардзіенка “БЦР: Беларуская Цэнтральная Рада. Стварэнне. Дзейнасць. Заняпад. 1943–1995”

30. “Кантакты”

31. В. Кіпель “Беларусы ў ЗША”

32. Т. Грыб “Выбранае”

33. Н. Гардзіенка, Л. Юрэвіч “Хронікі БІНіМу”

34. У. Самойла “Выбранае” 

“Першы з’езд беларусаў свету вырашыў перыядычна раз у два гады праводзіць міжнародныя навуковыя канферэнцыі пад назвай “Культура беларускага замежжа”.

Першая такая канферэнцыя адбылася ў чэрвені 1994 года. Матэрыялы яе дзякуючы намаганням супрацоўнікаў Нацыянальнага навукова-асветнага цэнтра імя Ф. Скарыны і найперш яго дырэктара прафесара Адама Мальдзіса былі падрыхтаваны да друку і апублікаваны разам з дакладамі, паведамленнямі, зробленымі на міжнароднай навуковай канферэнцыі “Беларуска-амерыканскія гістарычна-культурныя ўзаемадачыненні: традыцыі, сучасны стан, перспектывы” ў пятым выпуску выдання “Беларусіка. Albaruthenica” (1995 г.).

5–6 кастрычніка ў Мінску прайшла Другая міжнародная навукова-практычная канферэнцыя “Культура і адукацыя беларускага замежжа”, якую, як і першую, арганізавала Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына”. У ёй бралі ўдзел многія навукоўцы Беларусі, блізкага і далёкага замежжа. Тэматыка іх дакладаў і паведамленняў вельмі шырокая і шматстайная – гэта праблемы гісторыі, адукацыі, літаратуры, мовы, культуры, асобных відаў мастацтва і т.п.

У аснове трэцяга выпуску “Культуры беларускага замежжа” – матэрыялы апошняй канферэнцыі.”

А. Сабалеўскі, з прадмовы да “Культура беларускага замежжа. Кніга 3”

З 1951 года ў ЗША працуе Беларускі інстытут навукі і мастацтва (БІНіМ), які вядзе актыўную даследчую дзейнасць. Дзякуючы яму з’явіліся сотні навуковых публікацый па гісторыі і культуры Беларусі на розных мовах, у тым ліку было зробленае адкрыццё ў Скарыніяне: менавіта А. Надсан удакладніў час выдання першай кнігі Скарыны ў Вільні (1522 г., раней лічыўся 1525 г.), менавіта В. Тумаш знайшоў унікальныя дакументы пра экзамены Скарыны ў Падуі і прапанаваў гіпотэзу пра паездку Скарыны ў Маскву і г.д. Ад 1952 года і да сёння БІНіМ выдае навуковы аьлманах “Запісы” – выйшла ўжо 38 выпускаў.

У Беларусі выйшлі “Хронікі БІНіМу” – самай дасведчанай навуковай установы беларусаў-эмігрантаў. Гэта 33 кніга выдавецкай серыі “Бібліятэка “Бацькаўшчыны”.

Пры канцы 1951 года намаганнямі беларусаў, якія па вайне апынуліся ў Злучаных Штатах Амерыкі, у Нью-Ёрку была створаная легендарная навуковая інстытуцыя – Беларускі інстытут навукі і мастацтва. Арганізацыі было наканавана не толькі праіснаваць да сённяшніх дзён, але праз пераемнасць пакаленняў даследчыкаў і наладжванне трывалых сувязяў шматкроць узмацніць свой аўтарытэт у навуковым асяродку беларусістаў. За савецкім часам БІНіМ быў ці не адзінай установай, якая на высокім навуковым узроўні займалася даследаваннем беларускай эміграцыі, у гістарычных працах унікала звычайных для айчынных даследаванняў скажэнняў і фальшавання фактаў, а таксама звярталася да рэлігійных тэмаў, рэгулярна друкуючы матэрыялы ў альманаху “Запісы”.

За гады існавання БІНіМ пашырыўся на два філіялы – у Мюнхене (Нямеччына) ды ў Таронта (Канада), – усталяваў кантакты з сотнямі арганізацый, бібліятэкамі (асабліва шчыльныя з Публічнай бібліятэкай у Нью-Ёрку), каледжамі, фондамі. Сотнямі таксама вымяраецца і лік навукоўцаў, якім давялося супрацоўнічаць з інстытутам. Бадай што галоўнымі вынікамі дзейнасці знакамітай установы можна назваць істотнае падвышэнне цікаўнасці заходніх даследчыкаў што да Беларусі, а таксама тое, што ад 2002 года інстытут з’яўляецца не выключна эмігранцкай установай, а супольным ньюёркска-мінскім праектам і шчыльна супрацоўнічае з Беларускім дзяржаўным архівам-музеем літаратуры і мастацтва.

Амаль семдзесят гадоў руплівай плённай працы інстытута – больш чым дастатковы тэрмін для таго, каб паўстала нагода для гістарычнага даследавання цяпер ужо яго самога. Сябры БІНіМа Наталля Гардзіенка і Лявон Юрэвіч, скарыстаўшыся архівамі Вітаўта Тумаша (узначальваў інстытут у 1955–1982) і Вітаўта Кіпеля (узначальвае БІНіМ з 1982 года па сёння), бліскуча выканалі гэтую задачу, стварыўшы цікавую чытанку, у якой праз лісты, успаміны і пратаколы ключавых дзеячаў эміграцыі раскрываюцца няпростыя ўмовы працы, праз якія праходзіў шлях да немалых дасягненняў арганізацыі.

Выданне дапоўненае бібліяграфіяй альманаху “Запісы”, а таксама біяграфічным даведнікам далучных да дзейнасці БІНіМа асобаў.

Інфармацыйны цэнтр МГА “ЗБС “Бацькаўшчына”

Дзякуючы падтрымцы беларусаў замежжа ў Беларусі ладзяцца навуковыя конкурсы на тэму эміграцыі і беларускай гісторыі, выдаюцца навуковыя зборнікі.

Больш за 10 гадоў таму, у 2004 годзе Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” зладзіла конкурс для маладых навукоўцаў “Беларускай дыяспары прысвячаецца”. Гэта была першая спроба гэткім чынам паспрыяць пашырэнню цікавасці да вывучэння беларускага замежжа. Восем дасланых на конкурс прац, аднолькава ацэненых журы, былі апублікаваныя ў адмысловым зборніку “Да гісторыі беларускай дыяспары. Сшытак 1” (Мінск, 2005).

У 2015 годзе на сваё 25-годдзе “Бацькаўшчына” зноў абвясціла конкурс навуковых прац, прысвечаных беларускаму замежжу. Дванаццаць дасланых на конкурс прац былі выдадзены ў зборніку “Да гісторыі беларускай дыяспары. Сшытак 2” (Мінск, 2016).

Бібліятэку можна наведаць для карыстання ейнымі зборамі задарма. На дадзены момант, усе матэрыялы даступныя для карыстання толькі ў чытальнай залі.

Каб наведаць бібліятэку, калі ласка, скантактуйцеся папярэдне – як скантактавацца. Калі вы хочаце працаваць у бібліятэцы некалькі дзён ці тыдняў, прапануем скарыстацца нашай праграмай навуковых даследаванняў і карыстання гасцявым памяшканнем у бібліятэцы. Падрабязнасці тут.

Дарадца ў Беларускім музеі і бібліятэцы імя Ф. Скарыны ў Лондане распавядае пра гісторыю і перспектывы інстытуцыі, а таксама пра скарбы, якія там захоўваюцца.

Скарынаўская бібліятэка ў Лондане стала легендай як унікальны цэнтр беларускай гісторыі і культуры за мяжой. Рукапісы, кнігі і артэфакты спачатку назапашваліся дзякуючы нашым суайчыннікам, якія ўцякалі ад “бальшавіцкага раю”, пасля вывучаліся і ўрэшце ператварыліся ў неацэнны скарб, які дазваляе даследаваць Беларусь як замежнікам, так і самім беларусам.

Пра лёс і перспектывы музея і бібліятэкі распавядае Ігар Іваноў, дарадца ў Беларускім музеі і бібліятэцы імя Ф. Скарыны.

“Спачатку ўсё змяшчалася ў пакоі, пасля спатрэбіўся будынак”

– Як даўно персанальна вы займаецеся бібліятэкай?

– У Лондан я трапіў у 1998 годзе – прыехаў вучыцца. А жыць давялося літаральна праз два будынкі ад бібліятэкі, дзе быў студэнцкі дом Беларускай каталіцкай місіі. Мы называлі гэта “беларускай вёскай” у Фінчлі, у паўночным Лондане. Мы дапамагалі і ў бібліятэцы, і ў мерапрыемствах, якое ладзіла Згуртаванне беларусаў Вялікабрытаніі.

Пэўны час я працаваў у бібліятэцы на паўстаўкі – як асістэнт. Калі вырашыў, што хачу быць прафесійным бібліятэкарам, спатрэбіўся досвед практычнай працы. Такім акурат і быў перыяд працы ў Скарынаўскай бібліятэцы. Нейкі час пасля я жыў у Лестэры, але калі вярнуўся ў Лондан, то пачаў працаваць з бібліятэкай ужо больш сур’ёзна. Сама структура бібліятэкі валанцёрская, у нас няма штатных супрацоўнікаў. Але ёсць кола адказных людзей, ёсць рада.

– Музей, бібліятэка і грэка-каталіцкі цэнтр – гэта адна структура ці розныя?

– Гісторыя – гэта працэс. Усё пачыналася з беларускай каталіцкай місіі а. Чэслава Сіповіча, які ў 1960-м стаў біскупам. З ім быў а. Леў Гарошка, неверагодны бібліяфіл. А. Аляксандр Надсан быў самым маладым з іх: у 1960-я ён кіраваў каталіцкай школай праз дарогу ад бібліятэкі. Усе гэтыя людзі былі надзвычай адукаванымі і цікаўнымі да гісторыі.

Калі а. Леў Гарошка пераехаў у Лондан з Парыжа і перавёз свой кнігазбор, аказалася, што каб яго размясціць, патрэбны цэлы пакой: гэта былі 6,5 тысяч кінг – беларускіх або пра Беларусь. Шмат якія выданні належалі да міжваеннага часу і ў БССР захоўваліся ў спецсховах. Іншай такой калекцыі ў Вялікабрытаніі проста не было, таму людзі, якія цікавіліся Беларуссю, прыходзілі менавіта сюды. Справа пайшла так добра, што для бібліятэкі неўзабаве спатрэбіўся асобны будынак! Яго набылі: праз дарогу.

“Святары скуплялі ў букіністах усё, што тычылася Беларусі”

– А скуль узяўся музей?

– Беларусы, якія эмігравалі на Захад з СССР, ехалі не з пустымі рукамі. Бралі самае дарагое: іконы, кнігі, даматканую тканіну, ручнікі і г.д. Калі не маглі ўтрымліваць пры сабе ці хацелі зрабіць добрую справу – аддавалі ў бібліятэку. У дадатак да гэтага, святары аб’язджалі Нямеччыну, Італію, Францыю, Брытанію, каб скупіць у букіністычных крамах усё, што тычылася Беларусі.

А. Аляксандр распавядаў, што пасля вайны цэны былі невялікія, асабліва на беларускі матэрыял. Людзі тады яшчэ не разумелі яго вартасці. У 1970-80-х цэны пайшлі ўгару, паралельна з беларусазнаўчымі даследаваннямі, якія адкрывалі Беларусь свету. Але нашы святары паспелі скарыстацца момантам і набыць шмат што. Так паўстаў музей і бібліятэка як адна інстытуцыя.

– Ці лёгка да вас трапіць?

– Бібліятэка стваралася для даследчыкаў, якія прыязджалі і фактычна жылі тут – у асобным пакоі. Нават ангелец прафесар Макмілін, які выдаў багата па беларускай тэме, жыў тут, каб не адрывацца ад працы. Некаторыя жылі задарма, некаторыя плацілі, калі мелі сродкі на сваё даследаванне. У любым разе гэта было танней, чым спыніцца ў гатэлі. Прыязджалі людзі з Ізраіля, Нямеччыны, Штатаў і г.д. – тут былі напісаныя цэлыя кніжкі!

Калі я яшчэ быў студэнтам, да нас прыехаў гісторык Алег Латышонак, які пачынаў пісаць працу па гісторыі беларускай нацыянальнай ідэі. Цэлы дзень, пакуль мы былі на занятках, ён чытаў-пісаў, пасля, калі мы вярталіся, то гулялі разам у валейбол. У гэтым таксама нешта было: даследчыкі беларушчыны з розных канцоў свету жылі ў беларускім асяродку.

Ад Статута ВКЛ да лагернай робы Ларысы Геніюш

– Што наконт звычайных беларусаў-турыстаў?

– Для звычайных людзей бібліятэка будзе цікавая як месца памяці. У нас ёсць што паглядзець. Ёсць, напрыклад, фрагмент “Кнігі Царстваў” Францішка Скарыны, два асобнікі Статута ВКЛ, супрасльскія выданні і г.д. Тут жа захоўваецца калекцыя вышываных кашуляў і ручнікоў. Некаторая вышыўка рабілася нашымі суайчыннікамі ўжо за мяжой. Гадоў 10 таму мы апранулі маладое пакаленне беларусаў ў тыя строі і сфатаграфавалі. У выніку атрымалася неверагодная фотавыстава.

Падчас Другой сусветнай беларусы вывозілі ўсё беларускае, каб уратаваць рэліквіі ад знішчэння. Напрыклад, мы маем адзін з чатырох альбомаў этнаграфічнай экспедыцыі Ластоўскага. Альбомы захоўваліся ў Гістарычным музеі ў Мінску, але цягам вайны калекцыя рабавалася. Таму захаваўся толькі адзін.

Таксама ў нашым музеі ёсць крыж з адной з мінскіх цэркваў. Яго падняў на вуліцы нямецкі жаўнер і прывёз з сабой у Германію. Праз шмат гадоў пасля канца вайны, калі ён даведаўся пра наш музей, ён яго перадаў. Гэты драўляны крыж таксама ў нас захоўваецца. Таксама і з іконамі…

– Чуў, што лагерная роба Ларысы Геніюш таксама ў вас?

– Так, робу Геніюш і яе рукапісы перадаў нам яе сын Юрка Геніюш, які жыў у Беластоку. Такія рэчы немагчыма было трымаць у БССР альбо ў краінах савецкага блоку, таму і ратавалі хто як мог.

Дарэчы, унікальнай з’яўляецца і новазбудаваная грэка-каталіцкая царква тут жа. Яна зробленая з дрэва і шкла, такім чынам, гэта першая драўляная царква ў Лондане, якая паўстала пасля вялікага пажару ў 1666 годзе. Царква фантастычная, яна стварае ўражанне свечкі ў цемры. Яе цікава было б пабачыць як беларусам, так і турыстам з усяго свету.

1000 даследчыкаў, якія дакрануліся да беларушчыны

– Ангельцы цікавяцца беларушчынай?

– Дзякуючы Скарынаўцы з беларускай тэмай працуе багата брытанскіх даследчыкаў. Той жа Арнольд Макмілін акурат у мінулым годзе выдаў сваю чарговую кнігу: гэтым разам пра маладых беларускіх паэтаў. Шмат пра каго з іх яшчэ і па-беларуску не напісана, а праца па-ангельску ўжо ёсць!

Гай Пікарда таксама працаваў у нас: спачатку ён зацікавіўся рускай царкоўнай культурай, а пасля перайшоў на беларускую. Ён быў першым, хто пачаў вывучаць нашу царкоўную музыку і адкрыў яе самім беларусам. Мовазнаўца прафесар Маё працаваў у Шэфілдзе напісаў адзін з падручнікаў беларускай мовы па-ангельску, карыстаючыся нашымі матэрыяламі…

– Магчыма, ёсць нейкая статыстыка?

– Аляксандр Надсан вёў улік карыстальнікаў бібліятэкі: за першыя 40 гадоў працы такіх атрымалася больш за 1000. Гэта тысяча чалавек, якія дакрануліся і зацікавіліся беларушчынай дзякуючы інстытуцыі, аналагаў якой на Захадзе ніколі не было і пазней не ўзнікла.

“Мы толькі пачынаем аблічбоўваць матэрыялы”

– Роля бібліятэкі і музея з часам змяняецца?

– Так, безумоўна. На гэта ўплываюць і тэхналогіі, і палітыка. Беларусь, як бачым, стала адкрытай краінай, сюды можна прыехаць любому падарожніку. Але калі мы гаворым пра часы БССР, то Скарынаўская бібліятэка была не толькі брамай, але і пунктам адліку, дзе можна было адкрыць Беларусь як для самога сябе, так і для іншых.

– А ці ёсць цяпер магчымасці віртуальна працаваць з вашымі матэрыяламі?

– Капіяванне рукапісаў і манускрыптаў з бібліятэкі пачалося, відаць, з 1980-х гадоў. Той жа Гай Пікарда капіяваў матэрыялы па гісторыі музыкі і перасылаў іх у Беларусь. Тое самае з Марыяй Міцкевіч, унучкай Якуба Коласа, якая прыехала ў Скарынаўку і, пабачыўшы рукапісы Купалы, “Курган” і інш., пачала капіяваць ды перадаваць гэта ў музеі Купалы і Коласа ў Беларусі. Калі паглядзець часопіс “Спадчына” 90-х, то значная частка артыкулаў паводле эмігранцкіх матэрыялаў зробленыя з нашай дапамогай.

Цяпер ёсць магчымасць аблічбоўваць: пачалі з часопісу “Божым Шляхам” – цяпер у сеціве дасяжныя ўсе нумары. Але гэта толькі пачатак. Кантакты з Беларуссю працягваюцца: у 2015-м да нас прыязджаў намеснік дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Алесь Суша. Зараз мы яго чакаем зноў. У красавіку прыязджаюць іншыя прадстаўнікі Нацыянальнай бібліятэкі, каб апрацаваць выданні, якія ў іх адсутнічаюць: збольшага гэта тычыцца выданняў дыяспары.

“Беларусь не абмяжоўваецца сваімі дзяржаўнымі межамі”

– Ёсць вопыт БІНІМа (Беларускі інстытут навукі і мастацтва ў ЗША – аўт.), які перадаў свае калекцыі ў Беларусь. Ці можа такое адбыцца са Скарынаўкай?

– Такі варыянт разглядаўся, ён мае і моцныя, і слабыя бакі. Нам не трэба забывацца, што Беларусь не абмяжоўваецца сваімі дзяржаўнымі межамі. Я часта прыводжу ў прыклад іншыя краіны. У палякаў ёсць Польскі інстытут у Лондане, дзе штогод адбываецца фестываль польскага кіно. Чаму? Бо ёсць панятак мяккай дыпламатыі. Мы хочам, каб людзі за мяжой цікавіліся Беларуссю, каб мы не былі пустой плямай на мапе.

Паглядзіце на Германію, якая мае Інстытут Гётэ, што працуе з замежжам. Паглядзіце на Кітай, які ўкладае грошы ў вывучэнне кітайскай мовы далёка за сваімі межамі. Нават Малайзія фінансуе малайзійскія рэстараны па ўсім свеце, каб людзі праз кухню цікавіліся іхнай краінай і культурай. Лондан – гэта адзін з цэнтраў свету, а ў нас там ужо ёсць свой музей і бібліятэка, і гэта вялікі здабытак.

– То бок, як і ў выпадку са Скарынам, Беларусь ідзе ў шырокі свет “з кнігай”?

– Гэта вельмі трапна. Сімвалічна таксама, што менавіта да гэтага 500-годдзя Беларусь прачынаецца. Гэта заўважна, калі сюды прыязджаеш. Рообіцца зразумелым, чаму дыяспары быў патрэбны Скарына. Гэта сімвал Беларусі адукаванай, прадпрымальнай, якая ідзе і на Захад, і на Усход, якая вучыцца і стварае. Гэта вобраз нашай краіны, а не Беларусь, якая сядзіць у маленькай хатцы і спявае сумныя песні.

– Адначасна Скарына – сімвал сучасных тэхналогіяў для свайго перыяду…

– Абсалютна. Скарынаўская друкаваная Біблія – гэта смартфон таго часу. І тое, што зараз беларусы ізноў ідуць у свет з тэхналогіямі і праграмамі: MSQRD, Wоrld of Tanks, Maps.me і інш. – вельмі сімвалічна. Бо 500 гадоў таму Скарына зрабіў дакладна тое ж самае.

“Роля кніжнай калекцыі ўжо не такая важная”

– Вы працягваеце купляць экспанаты ці выключна захоўваеце сабранае?

– Нават калі б мы хацелі спыніцца, мы не можам. Бо людзі ведаюць бібліятэку і проста дораць нам. Калі дорыць аўтар, то абавязкова падпісвае, таму ў нас яшчэ і выдатная калекцыя кніжных аўтографаў.

Мы, зразумела, працягваем купляць кнігі, але ўжо не ў тым аб’ёме, што раней. Айцец Аляксандр некалі паставіў задачу купляць усё, што выдаецца ў Беларусі альбо пра Беларусь. Але ўжо калі я прыехаў, ён жаліўся: “Выдатна, што ў вас цяпер столькі прыватных выдавецтваў, але дзе каталогі? Дзе гэта ўсё набыць?..” Цяпер немагчыма купляць усё, але ёсць прыярытэтныя рэчы і ёсць падарункі, якія працягваюць паступаць да нас, бо ёсць давер і аўтарытэт.

– Якімі вы бачыце перспектывы Скарынаўкі?

– Шмат у чым гэта будзе залежыць ад таго, як развіваецца беларуская супольнасць. Бібліятэка не можа існаваць па-за супольнасцю. Хоць яна і стваралася для даследчыкаў, але ўсё адно была дзіцем беларускай грамады ў Лондане.

Бібліятэка будзе жыць, але яе роля будзе змяняцца. Роля кніжнай калекцыі ўжо не такая важная. Даследчыкам сёння патрэбныя базы дадзеных, а не друкаваныя манаграфіі, усё змянілася. Часта на Захадзе манаграфіі ўжо не выходзяць на паперы. З іншага боку, мы далёка не ўсё зрабілі, каб аблічбаваць нашы матэрыялы. Для гэтага патрэбная дапамога і супраца, у тым ліку з дзяржаўнымі ўстановамі. Мы працягваем працаваць, збіраць і цешымся, калі знаходзім кантакты з інстытуцыямі сучаснай незалежнай Беларусі.

Размаўляў Алесь Кіркевіч, budzma.by
Аўтар панарамных здымкаў – Яраслаў Крывой

Canadian Relief Fund for Chernobyl Victims in Biełaruś (СRFCVB, КФДАЧБ) зьяўляецца адной зь першых замежных арганізацыяў дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі. СRFCVB быў створаны ў 1989 г., толькі на паўгады пазьней за брытанскую фундацыю айца Аляксандра Надсана – “The Byelorussian Radiation Relief Appeal” (у скарачэньні BRRA, у беларускім перакладзе – “Беларускі заклік да дапамогі з прычыны радыяцыі” (БЗДР)).

Канадыйскі фонд КФДАЧБ пачаў сваю дзейнасьць зь перасылкі ў Беларусь аднаразовых шпрыцаў і іншай мэдычнай дапамогі шпіталям яшчэ ў 1990 г. Дзіцячая праграма і некалькі іншых, пра якія мы больш падрабязна раскажам ніжэй, была распачатая ўвесну 1991 г. Першы год КФДАЧБ працаваў на Менск і Менскую вобласьць, а пасьля, большай часткай, на Магілёў і Магілёўскую вобласьць.

У галіне праграмы па аздараўленьні дзяцей мы супрацоўнічалі зь беларускім дабрачынным фондам “Дзецям Чарнобылю”, які быў заснаваны доктарам, прафэсарам Генадзем Грушавым (1950-2014). Грошы на заснаваньне гэтага дабрачыннага фонду ахвяраваў пісьменьнік і прафэсар Алесь Адамовіч, які зарабіў іх, чытаючы лекцыі ў Японіі. Гэты фонд дапамагаў нам падбіраць беларускіх дзетак з забруджаных радыяцыяй раёнаў Беларусі, а менавіта, з Магілёва і Магілёўскай вобласьці – перадусім з Чавусаў і прылеглых вёсак. Валянтэры з фонду “Дзецям Чарнобылю” таксама фізычна дапамагалі пры перавозе дзяцей. Грошы на авіяпералёт першай групы дзяцей, якія прыбылі ў Канаду ўлетку 1991 г., даў фонд Грушавога (з ахвяраваньняў, якія ён спачатку атрымоўваў ад беларускіх прадпрыемстваў). Але пачынаючы з 1992 г., КФДАЧБ самастойна плаціў за ўсё: транспарт і візы для дзяцей і перакладчыкаў, пасылкі зь лекамі, ежай і вітамінамі, перавозку інвалідных вазочкаў, мэдычнага і тэхнічнага (кампутары) абсталяваньня. Калі перавозілі мэдычнае і стаматалягічнае абсталяваньне, кампутары для школ і адзеньне для жыхароў пацярпелых раёнаў, адзін-два валянтэры з Канады наглядалі за перавозкай і развозілі рэчы па адрасах. У наступны раз іншыя валянтэры правяралі, каб ўсё было на месцы і працавала. Наколькі мы ведаем, такога кантролю не было ні ў якой іншай замежнай фундацыі.

Генадзь Грушавы

Першымі і афіцыйнымі арганізатарамі Фонду былі тры жанчыны беларускага паходжаньня: Івонка Сурвілла – прэзыдэнт, Зіна Гімпелевіч – віцэ-прэзыдэнт і Паўліна Пашкевіч-Сміт (народжаная ў Канадзе ў беларускай сям’і) – сакратар.

Івонка Сурвілла

Першы сход управы Фонду прайшоў у хаце Янкі і Івонкі Сурвіллаў. Прысутнічалі: Уладыка Мікалай, Мікола Ганько, доктар Барыс Рагуля, доктар Раіса Жук-Грышкевіч, Паўліна Пашкевіч, Янка і Івонка Сурвіллы, доктар Зіна Гімпелевіч.

Зіна Гімпелевіч

Актыўны ўдзел у працы Фонду з самага пачатку ўзялі Янка і Івонка Сурвілла, Зіна Гімпелевіч, Паўліна Пашкевіч і Барыс Рагуля. Нягледзячы на тое, што Янка Сурвілла ня меў афіцыйнай пасады ў Фондзе (да ўправы не маглі належаць дзьве асобы з тае самае сям’і), ён быў да канца галоўным супрацоўнікам і дарадцам Фонду. Спадарыня Пашкевіч рэгулярна прымала ў сваёй хаце беларускіх перакладчыкаў. Яе роля ў подпісе асноўных дакумэнтаў пры стварэньні фонду павінна быць адзначана на роўных правах з ролямі Івонкі Сурвіллы і Зіны Гімпелевіч. Бяз гэтых трох подпісаў, якія азначалі поўную фінансавую і маральную адказнасьць, Канадыйскага фонду дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі проста не было б. Адкрыцьцё рахунку ў банку патрабавала сродкаў, якія пакрылі Я. і І. Сурвіллы і З. Гімпелевіч. Цяжкасьцяў з рэгістрацыяй КФДАЧБ фактычна не было, але мы чакалі восем месяцаў, каб атрымаць фармальны статус дабрачыннай арганізацыі (charity status).

Паўліна Пашкевіч-Сміт

Беларусаў тады ў Канадзе было няшмат, таму з самага пачатку арганізатары разьлічвалі на канадыйцаў небеларускага паходжаньня. Івонка Сурвілла шмат часу праводзіла, даючы інтэрвію на радыё, тэлебачаньні і ў газэты Канады. За адно лета 1991-га яна дала 52 інтэрвію. Зіна Гімпелевіч дабілася ў той час ад рэдактара атаўскай газеты “Сітызэн” Ільлі Герольда, каб матэрыялы пра Чарнобыльскую катастрофу былі надрукаваныя на першай бачынцы сталічнай газэты. Пазьней “Сітызэн” друкаваў шмат матэрыялаў аб наступствах Чарнобылю ў Беларусі і аб дзіцячай праграме Фонду. Газэта нават высылала ў Беларусь свайго рэпартэра. Мы таксама друкавалі “ўлёткі” з інфармацыяй пра Чарнобыль і нашую працу, а нашыя валянтэры разносілі іх па дамах і кідалі ў паштовыя скрыні.

Янка Сурвілла

Патрохі сродкі пачалі прыбываць. Вельмі часта старыя людзі дасылалі па 2 даляры ў канверце, некаторыя дасылалі нават дробязь. Але мы былі рады ўсялякай дапамозе. Таксама мы і нашыя сябры хадзілі па цэрквах, нацыянальных і культурных асацыяцыях, клюбах і іншых арганізацыях і чыталі лекцыі пра наступствы Чарнобылю ў Беларусі. Напрыклад, чыталі лекцыі розным групам у Кітчынэры, таму што дабрачыннасьць ёсьць вялікай часткай культуры мэнанітаў, якія там жывуць. Наагул, яшчэ раз падкрэсьліваем, што зь першага да апошняга дня існаваньня Канадыйскага фонду дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі (1989-2005) фінансавая падтрымка ішла амаль выключна ад звычайных канадыйцаў. Фонд не атрымліваў ніякіх грантаў. Толькі аднойчы, з самага пачатку і таму што Генадзю Грушавому не хапала сродкаў, каб прывезьці адну з групаў запрошаных дзяцей, нам на месяц пазычыла грошы Беларуская Аўтакефальная Царква ў Таронта (12 тысяч даляраў). Мы аддалі пазычку, як і дамаўляліся, цягам наступнага месяца.

Уладыка Мікалай

З 1990 году (амаль першыя ў сьвеце і ўвадначасьсе зь Верай Рыч) сп-ня Івонка Сурвілла, д-ры Паўля Сурвілла і Зіна Гімпелевіч – часам разам, часам індывідуальна – “затрубілі” пра Чарнобыльскую бяду Беларусі на навуковых канфэрэнцыях і кангрэсах у Канадзе, ЗША і Эўропе. З 1992 году да нас далучыўся канадыйскі навуковец, прафэсар Дэвід Марплз.

Марыя і Мікола Ганько

Дзіцячая праграма з 1991-га году зрабілася галоўнай праграмай фонду КФДАЧБ. Мы вельмі строга адбіралі канадыйскіх “бацькоў” якія бралі нашых дзяцей у свае сем’і на лета. Кожны зь іх павінен быў прайсьці праз паліцэйскі кантроль, падпісаць дакумэнты аб поўнай адказнасьці за дзіцё, пацьвердзіць, што адзін з бацькоў будзе дома (г.зн. ня будзе працаваць) падчас побыту беларускага дзіцяці ў Канадзе. Канадыйскія “бацькі” таксама дамаўляліся са сваімі прыватнымі дантыстамі і сямейнымі лекарамі, каб абсьледаваць і, калі была патрэба, лячыць дзяцей. І чаго яны толькі не рабілі для нашых дзетак, каб ім было добра! Апраналі, абувалі, давалі вітаміны, былі ў кантакце з роднымі сем’ямі дзяцей у Беларусі, дасылалі пасылкі на каляды і ў іншыя часы, калі мелі магчымасьць.

Вінцэнт і Раіса Жук-Грышкевічы

Мова была невялікай праблемай. На кожную групу дзяцей з 10-14 чалавек прыяжджаў зь Беларусі перакладчык. Але ён ці яна ня меў магчымасьці быць з кожным дзіцём 24 гадзіны ў суткі. Неяк абыходзіліся з дапамогай валянтэраў, слоўнікаў і на мігах. Але большасьць канадыйскіх “бацькоў” выдатна вырашалі моўныя праблемы. Групы арганізоўвалі супольныя пікнікі (раз на тыдзень), паездкі ў парк атракцыёнаў “Ўандерлэнд”, у музэі, дзіцячыя паркі і.т.д. Пад канец сэзону большасьць беларускіх дзетак нядрэнна разумелі ангельскую мову (а тыя, хто адпачываў у Кўэбэку – францускую) і нават трошкі на іх размаўлялі.

Дэвід Марплз

Першая група ў колькасьці 69 дзетак прыехала ўлетку 1991 году. У тым жа годзе, пры канцы жніўня, у Лёндан (Антарыё), прыбыла група з 10 дзетак. Гэтыя дзесяць дзяцей прыляцелі на 6 тыдняў і нават хадзілі ў школу з канадыйскімі раўналеткамі.

Больш за ўсё праблем мы мелі ад савецка-расейскага ўраду. Пачытайце, калі ласка, другі ліст да амбасадара СССР у сувязі з маніпуляцыямі Аэрафлоту, паслугамі якога мы карысталіся на пачатку працы дзічячай праграмы:

Его Превосходительству,
Чрезвычайному и Полномочному
Послу СССР в Канаде, г-ну Овчинникову.

Уважаемый г-н посол!

Мы, участники программы Canadian Relief Fund for Chernobyl Victims in Byelorussia (СRFCVB), вторично обращаемся к Вам за помощью в получении 79 (69+10) билетов для детей, проживающих в районах Белоруссии, заражённых распадом радиоактивных элементов. Разрешите ещё раз поделиться с Вами ситуацией, которая требует Вашего незамедлительного участия.

Члены нашей организации, без устали работавшие для того, чтобы собрать фонды, разместить ребят в Канаде, создать идеальные условия для детей, попавших в беду, не могут понять, почему их титанический труд напрасно пропадает. Два месяца назад Белорусской организации в БССР, с которой мы работаем, «Детям Чернобыля», были обещаны места в Аэрофлоте. Совершенно неожиданно эти оплаченные места не реализовались в виде билетов. Представители Аэрофлота в Канаде и СССР объявили нам, что места обнаружатся, если мы доплатим за каждый билет по 160 ам. дол. На сегодняшний день доплата увеличена до 367 ам. дол. на каждого ребёнка и мы её вовремя произвели. Нам было сказано, что Аэрофлот договорился с Чехословацкой авиалинией, которая доставит детей в срок через Прагу. Вчера, связавшись с белорусской благотворительной организацией «Детям Чернобыля», члены которой работают так же тяжело, как и члены нашего благотворительного фонда, мы выяснили, что билетов нет. Канадцы ждут детей 15-го июля...

Мы, руководители СRFCVB (КФДАЧБ), хорошо представляем себе реакцию канадской общественности и прессы на срыв этого гуманитарного проекта. В качестве иллюстрации интереса канадцев к работе нашего фонда, прилагаю статью из последнего номера журнала Maclean’s.

С уважением и от имени руководства и членов СRFCVB (КФДАЧБ),
Д-р Зина Гимпелевич, профессор Университета Ватерлоо,
Вице-президент СRFCVB (КФДАЧБ)

Падобных лістоў было шмат, і праблемаў сапраўды хапала. А пасьля таго, як атрымалі білеты, пачаліся клопаты з выязнымі візамі. Канадыйскія візы на ўезд у Канаду атрымалі адразу, а вось на выезд з СССР – практычна ў апошнюю хвіліну. Але з часам справы пачалі наладжвацца. Асабліва калі дзетак пачалі адпраўляць зь менскага лётнішча. Таксама дапамагалі дзеці, якія вярталіся ў свае “канадыйскія сем’і” ў наступныя гады. З другога боку, “вяртальнікі” ператварыліся ў праблему, таму што мы плянавалі набіраць на аздараўленьне ўсё новых дзетак, а “вяртальнікі” займалі іх месца. Гэтая праблема пачала расьці, бо ўсё больш і больш канадыйскіх сем'яў хацелі запрашаць на наступны год толькі “сваіх” дзетак, з якімі яны пасьпелі парадніцца. Прыйшлося ўвесьці новыя правілы: каб кожная сям'я, якая хоча запрасіць другі год запар тое самае беларускае дзіця, назьбірала грошы на прыезд у Канаду яшчэ аднаго дзіцяці, а таксама знайшла для яго добрую канадыйскую сям'ю. Гэтая палітыка не заўсёды працавала, але, тым ня менш, з кожным годам мы прымалі ўсё больш дзетак.

У 1997 годзе ў нас ўжо дзейнічалі 42 групы па ўсёй Канадзе і Фонд прыняў 600 чалавек на аздараўленьне. Мы мелі больш за 1000 валянтэраў і больш за 4000 мецэнатаў (якім трэба было ўласнаручна выпісаць паквітаваньні да канца лютага наступнага году). Група дырэктароў управы ўключала 21 асобу. Кожны год зьбіраўся агульны зьезд, на якім адміністратары Фонду і лідэры рэгіёнаў рабілі справаздачы аб працы сваіх груп і іншых праграмаў Фонду. Кожны год мы здавалі поўную справаздачу ў падаткавае міністэрства Канады, дзе падрабязна, да кожнага цэнту, былі расьпісаныя даходы і расходы. Яшчэ раз падкрэсьліваем, што ўсе сябры Фонду (за выключэньнем нанятага пазьней сакратара) працавалі як валянтэры, а тыя, якія езьдзілі ў Беларусь з інспэкцыямі, ці наведаць “свае” сем’і, ці на канфэрэнцыі, уключна з сакратарамі, рабілі гэта за свае асабістыя сродкі.

З кожным годам расходы на кожнае дзіця павялічваліся. Калі параўнаць з 1992 годам, калі было дастаткова сабраць на кожнае дзіця каля 900 даляраў (сюды ўваходзілі затраты на аўтобус, страхоўку, перакладчыка, самалёт і візы), дык ў 2001 годзе толькі авіяпералёт каштаваў ужо 1273.99, а ў 2002-м ягоны кошт падняўся да 1573.40. Агульная ж сума расходаў на адно дзіця (без уліку расходаў канадыйскай сям’і на ежу, абутак, адзеньне) складала ў 2001 годзе 1975.04 даляраў, а ў 2002-м – ужо 2330.90. Тым ня менш, з 1991 па 2005 год у Канадзе адпачылі больш за пяць тысяч беларускіх дзетак. А якое шчасьце было бачыць, насколькі палепшылася здароўе і вонкавы выгляд дзяцей, калі пасля 6 тыдняў (або, у выпадку дзетак зь дзіцячых дамоў, 9 тыдняў) яны вярталіся дадому, у Беларусь! Гэта кампэнсавала ўсе высілкі і бяссонныя ночы сяброў СRFCVB (КФДАЧБ).

Справаздачы ўправы агульнага зьезду за 2002 г. сьведчаць, што нягледзячы на тое, што колькасьць аддзелаў паменшылася да 30 і 2 аддзелы пры КФДАЧБ перарабіліся ў арганізацыі са сваім статутам, які дазваляў ім пэўную фінансавую свабоду, насамрэч яны, асабліва група з Лёндану (Антарыё) ня толькі зьбіралі больш грошай, чым іншыя, але, дзякуючы сем’ям д-ра і прафэсара Барыса Рагулі і яго сябра прафэсара Чарльза Руўда, арганізавалі і вялі, акрамя дзіцячай праграмы, мэдыцынскую праграму. Падрабязны пісьмовы даклад пра тое, як працавалі нашыя праграмы, сьведчыць, што яны пашыраліся з кожным годам:

1. Лекарская праграма дапамогі ў адукацыі студэнтаў Менскага мэдыцынскага ін-стытуту, якія спэцыялізаваліся ў лячэньні ахвяраў Чарнобылю, разьвівалася ў двух кірунках: прафэсары лёнданскага ўнівэрсытэту з Антарыё прыяжджалі вясной ці ўлетку ў Менск і чыталі лекцыі студэнтам і прафэсарам ММІ. Яны таксама вучылі, як карыстацца мэдычным абсталяваньнем, якое прывозілі ў Беларусь. Так, у шпіталь №9 прывезьлі станцыю, якая дазваляла праводзіць абследаваньне сэрца адначасова некалькім хворым. Сем канадыйскіх прафэсараў прыехалі ў Менск у траўні 2002 г. на тыдзень. Пасьля Калядаў прыехала (другі раз) на год у Канаду прафэсар Менскага мэдыцынскага інстытуту. Яе пасьпяхова вучылі новай для Беларусі прафэсіі – “occupational therapy” (прафэсійная тэрапія) з тым, каб яна ўвяла гэтую дысцыпліну ў ММІ. Гэты від тэрапіі ўключае як фізычную, так і псыхалягічную практыку і спэцыялізуецца на лячэньні хворых з сардэчна-сасудзістымі і бранхіяльна-лёгачнымі хваробамі, якія разьвіліся ў выніку радёактыўнага заражэньня пасьля Чарнобыльскай катастрофы. У жніўні на 6 тыдняў прыехалі зь Менску яшчэ 2 дактары на стажыроўку ў галіне кардыялёгіі. Лёнданскі аддзел таксама праводзіў стажыроўку для менскіх дантыстаў і ў Менску, і ў Антэрыё і прывозіў у Менск для іх абсталяваньне. Мэдычныя праграмы існавалі і ў іншых аддзелах СRFCVB (КФДАЧБ), напрыклад, у правінцыі Ньюфаўндлэнд і у Атаве, адкуль таксама адсылалі абсталяваньне і куды прыяжджалі на практыку лекары. У Атаве, дзякуючы д-ру Гарсу Эморы (Garth Emory), наладзілі сувязь з адным з найлепшых кардыялягічных цэнтраў у сьвеце пры Атаўскім унівэрсытэце, які называецца “Інстытут сэрца”. Гэты кардыялягічны цэнтар рэгулярна мяняў абсталяваньне на самае сучаснае і некалькі разоў аддаваў нам “старое”. Ня кожны шпіталь у Канадзе мог пахваліцца такім добрым “старым абсталяваньнем”, і мы заўсёды былі вельмі удзячныя “Інстытуту сэрца” за дапамогу. Д-р Эморы зьвязаўся з авіякампаніяй “Эйр Кенэда”(Air Canada) і дамовіўся аб перавозцы абсталяваньня ў Беларусь за свае сродкі.
   Але такой поўнай мэдычнай праграмы, як у антарыйскім Лёндане (дзе існавалі І мэдычная, і стаматалягічная праграмы), у нас больш нідзе ня было. Дзейнасьць гэтых мэдычных праграмаў заўдзячвалася выключна ініцыятывам і прамым сувязям двух нашых сяброў – сьветлай памяці Барыса Рагулі (1920-2005) і Чарльза Руўда – зь іх унівэрсытэцкімі калегамі, пра якіх мы ўжо ўспаміналі. Тут трэба зазначыць, што нават у траўні 2017 г., перад тым як перабрацца на сталае жыхарства ў ЗША, прафэсар Руўд перавёз кардыялягічнае абсталяваньне ў Менск.

2. Адной з унікальных праграм КФДАЧБ была так званая праграма сірот. Мы набіралі групы зь сямі дзіцячых дамоў. Да гэтых дзетак, безумоўна, было асаблівае стаўленьне. Некаторых зь іх, негледзячы на цяжкасьці, канадыйскім сем’ям удалося ўсынавіць і ўдачарыць.

3. Наступнай даволі паспяховай праграмай КФДАЧБ была Інтэрнэт-праграма, якая зьвязвала бацькоў і дзетак з Канады і Беларусі праз электронную пошту.

4. Пачынаючы з 1990 г. мы ўвялі праграму пасылак з чыстымі прадуктамі і адзеньнем. Але досьвед паказаў, што гэтую ініцыятыву дорага і цяжка падтрымліваць праз нашую цэнтральную адміністрацыю, і мы перадалі яе аддзелам і індывідуальным сем’ям. У нас быў сьпіс прадуктаў, якія мы раілі канадыйцам высылаць у Беларусь, і сьпіс фірмаў з адрасамі і тэлефонамі, якія (праз украінскія і польскія канадыйскія крамы) дасылалі гэтыя патрэбныя рэчы сем’ям у Беларусі.

5. Калі-некалі нам проста шанцавала. Напрыклад, Зіна Гімпелевіч, якая 10 гадоў выкладала расейскую мову дыпляматам Міністэрства замежных спраў Канады, патэлефанавала свайму былому вучню і папрасіла ў яго дапамогі. Ён тады быў дырэктарам усходнеэўрапейскага дэпартамэнту ў гэтым міністэрстве і арганізаваў ад канадыйскага ўраду высылку вакцынаў ад поліяміеліту ў забруджаныя радыяцыяй зоны. Яны выслалі ў Беларусь на гэтых вакцынаў на агульную суму пяцьсот тысяч даляраў. Канадыйскі ўрад перавёз вакцыны на “Air Canada” за свае сродкі. Другі прыклад: У 1992 г. Івонка Сурвілла, якая працавала ўва ўрадавым дэпартамэнце перакладаў, патэлефанавала ў Міністэрства замежных спраў Канады, каб даведацца, ці ёсьць ў іх магчымасьць выслаць лекі ў Беларусь. Івонка натрапіла на ўрадоўца, які якраз арганізоўваў высылку лекаў ува Ўсходнюю Эўропу. Такім чынам, на просьбу старшыні нашага Фонду, дэпартамэнт выслаў у Беларусь два самалёты зь лекамі, на агульную суму мільён даляраў. Калі спадарыня Сурвілла прыехала ў Менск на канфэрэнцыю “Сьвет пасьля Чарнобылю” ў красавіку 1992 г., яна ўбачыла на лётнішчы ў Менску гэтыя канадыйскія самалёты. Такія шчасьлівыя супадзеньні, праўда, больш не паўтарыліся, але маральна і душэўна ад іх было амаль так жа цёпла, як ад тых двух даляраў, што дасылалі нам некаторыя старыя канадыйцы. З тых і іншых датацый, працы валянтэраў, шчырага спачуваньня да нашай радзімы, жаданьня дапамагчы ёй у яе бядзе, і расла ў нас павага і любоў да грамадзян Канады.

І сапраўды, КФДАЧБ выклікаў шмат пазітыўных эмоцый ня толькі ў арганізатараў праграмы. Канадыйцы, сябры Фонду, выказвалі вялізарную ўдзячнасьць за тое, што КФДАЧБ адчыніў ім акенца ў новы сьвет, якім зрабілася для іх наша радзіма Беларусь, і за тое што ім была дадзеная магчымасьць дапамагчы беларусам, дарослым і дзеткам, у Чарнобыльскай бядзе. У 1997-м сп-ня Івонка пайшла з пасады прэзыдэнта Фонду на пасаду прэзыдэнта БНР. Спадарыня Зіна Гімпелевіч вымушана была тэрмінова пераняць гэтую пасаду да наступных выбараў. На агульным зьездзе нам падарылі прыгожыя памятныя шыльдачкі як першым заснавальнікам і працаўнікам фонду, гаварылі цёплыя словы, абяцалі заўсёды дапамагаць Беларусі. Наагул, сябры чуліся радней родных.

Мы ніколі ня страцілі цікавасьці да КФДАЧБ. Сп-ня Івонка Сурвілла назаўсёды засталася “галоўным” прэзыдэнтам КФДАЧБ і прымала ўдзел у штогадовых сустрэчах, а Зіна Гімпелевіч перайшла ў 2001 г. на пазыцыю дырэктара аддзелу заходняга Антарыё, якім заставалася да канца існаваньня Фонду.

Мы вымушаны былі зачыніць КФДАЧБ у сувязі з тым, што беларускі ўрад пачаў дыктаваць нам свае правілы, вымагаў зрабіць зьмены ў нашым статуце, дамагаючыся адначасова, каб урад Канады запэўніў, што запрошаныя на адпачынак дзеці не застануцца ў Канадзе. Канадыйскі ўрад гэтага запэўніць ня мог, і як канадыйская арганізацыя, мы жылі па канадыйскіх законах і не прынялі ціску з боку беларускіх уладаў. Тое ж самае атрымалася і з ангельскім фондам. І ім таксама прыйшлося скончыць сваю дзейнасьць.

Але мы лічым, што за гэтых пятнаццаць гадоў мы ня толькі зрабілі вялізарную працу, каб дапамагчы ахвярам Чарнобылю ў Беларусі, але і адначасна здабылі тысячы сяброў для Беларусі і нагадалі іншым канадыйцам, што існуе такая краіна – Беларусь.

Івонка Сурвілла, першы прэзыдэнт СRFCVB; КФДАЧБ

Зіна Гімпелевіч, першы віцэ-прэзыдэнт СRFCVB; КФДАЧБ

N.B.Наагул, тэма дапамогі Беларусі і ахвярам Чарнобылю на Радзіме настолькі абшырная, што вартая цэлай кнігі, якую з часам мы спадзяемся напісаць.

Аказанне медыцынскай дапамогі беларускім дзецям, арганізацыя замежных стажыровак для спецыялістаў-стаматолагаў. У выніку акцыі "Аперацыя Беларусь" дзясяткі беларускіх дзяцей прайшлі стаматалагічнае абследаванне ў Канадзе, атрымалі адпаведнае лячэнне. Каля 60 тысяч даляраў былі сабраныя і перададзеныя на абсталяванне дзіцячай стаматалагічнай паліклінікі ў Мінску (1994–1995).

Аздараўленне больш чым 20 тысяч дзяцей з забруджаных раёнаў Беларусі (Фонд “Этнічны голас Амерыкі, ЗША, беларусы Вялікабрытаніі праз фонд “Сакавік”, беларусы Канады і МЗС Канады).

“Дабрачынны канвой вёз у Беларусь гуманітарную дапамогу, а на зваротным шляху – выданні для «скарынаўкі»”: Марыя Міцкевіч пра гады працы з дабрачыннымі арганізацыямі і беларусамі замежжа

Першае знаёмства з беларусамі замежжа адбылося ў Кліўлендзе

Маё першае знаёмства з беларусамі замежжа адбылося ў 1990-м годзе, калі я трапіла на з’езд беларусаў замежжа ў Кліўлендзе. Нас сустракалі ў нацыянальных строях і па-беларуску, што ў той час ды ў іншай краіне было вельмі незвычайна. Дзякуючы гэтай сустрэчы я пазнаёмілася з Вітаўтам Кіпелем, Янкам Запруднікам, Юліяй Андрусішынай, Міколам Прускім, Івонкай Сурвілай, упершыню сустрэлася з малодшым братам майго дзеда Міхасём Міцкевічам. На з’езде ішла гаворка пра дапамогу Беларусі пасля Чарнобыльскай катастрофы. Аказалася шмат зацікаўленых, бо гэта быў той момант, калі эміграцыя хацела і магла дапамагчы.

У Беларусь ехаў гуманітарны груз з тонамі лекавых сродкаў для ахвяраў чарнобыльскай радыяцыі

У пачатку 90-х дапамогу ахвярам чарнобыльскай радыяцыі ўзяў на сябе Беларускі народны фронт “Адраджэнне”. БНФ праводзіў чарнобыльскія і экалагічныя акцыі, мітынгі, паездкі ў забруджаныя раёны, жалобныя набажэнствы. 30 верасня 1989 года ў Мінску адбыліся народнае шэсце і мітынг “Чарнобыльскі шлях”. У 1991 годзе быў арганізаваны “Народны трыбунал”, які разглядаў, наколькі эфектыўна пераадольваюцца вынікі чарнобыльскай катастрофы. У красавіку 1998 года Генадзь Грушавы ўзначаліў Камітэт БНФ “Дзеці Чарнобыля”, які праз два гады быў зарэгістраваны дабрачынным фондам. Шмат у якіх краінах пачалі стварацца грамадскія арганізацыі дапамогі пацярпелым рэгіёнам. Аднак кіраўніцтва многіх шпіталяў адмаўлялася ад лекаў і вітамінаў, забараняла сустрэчу з дактарамі, калі рабілася вядома, што дапамога ідзе праз БНФ.

Чарнобыльскі шлях

Нам патрэбная была дабрачынная арганізацыя, не звязаная з палітыкай

Я часта суправаджала айца Аляксандра Надсана ў паездках па чарнобыльскім рэгіёне Беларусі і бачыла, з якімі цяжкасцямі часам ідзе размеркаванне гуманітарнага грузу. Пасля першай паездкі мы прыйшлі да высновы, што трэба стварыць дабрачынную партнёрскую арганізацыю, не звязаную з палітыкай. З яго бласлаўлення 26 красавіка 1993 года, на 7-я ўгодкі Чарнобыльскай катастрофы, у Доме літаратара адбылася прэзентацыя Дзіцячага фонду духоўнага і культурнага адраджэння “Сакавік”. Мы лічылі, што аўтарытэт майго дзеда, народнага паэта Якуба Коласа, будзе спрыяць у вырашэнні складаных арганізацыйных пытанняў. Назва фонду сімвалізуе адраджэнне Беларусі. На вечарыне гучаў верш Наталлі Арсенневай “Сакавік”, а капэла спявала “Магутны Божа”. З таго дня пачалася праца, якая працягваецца амаль 25 гадоў.

Дабрачынны канвой вёз у Беларусь гуманітарную дапамогу, а на зваротным шляху – выданні для “скарынаўкі”

Па-першае, мы займаліся размеркаваннем і дастаўкай гуманітарнай дапамогі, а таксама дапамагалі нашым сябрам замежжа арганізаваць сустрэчы ў дзіцячых дамах і іншых арганізацыях, ладзілі знаёмства з дактарамі. Бо нават для наведвання пэўнай установы патрэбны дазвол, а для дапамогі – стос папераў. Працэдура іх атрымання штогод ускладнялася нашым заканадаўствам. Раней гуманітарную дапамогу можна было прыехаць і аддаць, цяпер яе трэба браць на захоўванне і пісаць план размеркавання, узгадняць ў Дэпартаменце па гуманітарнай дзейнасці, чаму папярэднічаюць гадзіны, праведзеныя на мытні.

Дзякуючы айцу Аляксандру Надсану пачалося супрацоўніцтва з дабрачыннымі арганізацыямі Вялікабрытаніі і Ірландыі. Іх прадстаўнікі прыязджалі з вялікімі канвоямі, і нават падаравалі фонду “Сакавік” машыну хуткай дапамогі, на якой можна было развозіць грузы па Беларусі. Спачатку дапамогу складалі лекі і вітаміны, разнастайныя медыцынскія матэрыялы. Аднак пасля мы прыходзілі да галоўнага ўрача, і той даваў запыт. Калі машына едзе з гуманітарным грузам, варта прывозіць тое, што трэба. У снежні мінулага года мяне запрасілі на адкрыццё новай беларускай царквы ў Лондане і папрасілі разабраць архіў айца Аляксандра, звязаны з гуманітарнай дзейнасцю. Сярод іншага мне сустрэўся вялікі стос запытаў ад дактароў, па якіх ён замаўляў неабходныя рэчы.

Марыя Міцкевіч і айцец Аляксандр Надсан

Дабрачынны канвой вёз у Беларусь гуманітарную дапамогу, а на зваротным шляху я слала выданні ў “скарынаўку” – бібліятэку імя Францыска Скарыны ў Лондане. А калі сама ездзіла на машыне, сталыя эмігранты перадавалі на Беларусь дарагія для іх, але ўжо не цікавыя наступнаму пакаленню выданні – прысвечаныя радзіме газеты, часопісы, кнігі. Частка была перададзеная ў Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, частка захоўваецца ў мяне. Аднак я планую перадаць эміграцыйныя выданні ў Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва, у аддзел, прысвечаны беларускай эміграцыі.

Беларусы замежжа збіралі грошы на канвоі і шукалі ахвочых дапамагчы

Беларусы замежжа вельмі шмат дапамагалі: яны збіралі грошы на канвоі, знаходзілі сем’і, гатовыя прыняць беларускіх дзяцей, шукалі арганізацыі, якія маглі падтрымаць Беларусь. Шмат сродкаў ішло праз царкву. Разам з айцом Аляксандрам гуманітарныя грузы суправаджалі Сяргей Дзейка, Тодар Жынгель, Язэп Мошчык, Міхась Баяроўскі з Вялікабрытаніі, Святаслаў Каржанеўскі з Аўстраліі. На сабраныя грошы набывалі лекі і неабходную апаратуру. Так, на замову беларускіх дактароў Міхасём Наўмовічам (Францыя) быў набыты апарат ультрагуку. А на святы абавязкова везлі для дзяцей падарункі. У ЗША вельмі дапамагаў Мікола Прускі, у Канадзе – Івонка Сурвіла, Раіса Жук-Грышкевіч. Нашыя беларусы збіралі сродкі на разнастайныя праекты і праз Беларускую царкву ў Канадзе. У Нью-Ёрку ішла дапамога праз майго сваяка Алеся Міцкевіча. Ён выдаваў інфармацыйны лісток, што распаўсюджваўся сярод амерыканскіх беларусаў. Сярод іншага там друкаваліся мае інтэрв’ю, і чытачы маглі даведацца пра нашыя патрэбы і чымсьці дапамагчы.

Ірландскія валанцёры дапамагаюць дзецям і дарослым з псіхічнымі захворваннямі

Вельмі многа для нашай краіны зрабілі ірландскія дабрачынныя арганізацыі. Аднойчы ў вёску Караліна ў Стаўбцоўскім раёне прыехаў канвой з 60 ірландцаў. Дапамагалі і іншым дзіцячым дамам – у Станькаве, Караліне, Язоўках, Чэрвені, Тарасіках, Гарадзішчах і г.д. У Беларусь і цяпер прыязджае шмат ірландскіх валанцёраў – у дамы-інтэрнаты, дзе ўтрымліваюцца дзеці і дарослыя з псіхічнымі захворваннямі. У гэтым напрамку можа не кожны пайсці – быць сярод незвычайных людзей. А ірландскія валанцёры прыязджалі – кармілі, гулялі, прывозілі гуманітарную дапамогу і неабходнае абсталяванне, рабілі рамонт.

Лім О’Мара жыве на дзве краіны – Беларусь і Ірландыю

Адзін з ірландскіх валанцёраў ужо шмат гадоў жыве на дзве краіны – Беларусь і Ірландыю. Ён атрымаў від на жыхарства ў нашай краіне. Нашае знаёмства ірландскі манах Лім О’Мара згадвае ў адной са сваіх кніг, прысвечанай Беларусі. Усё пачалося з вялікіх канвояў, якія суправаджала знакамітая ірландка Эдзі Роўч. Мне трэба было зрабіць справаздачы аб іх паездках па Беларусі. Аднаго з кіроўцаў канвою звалі Лім, і я хацела з ім паразмаўляць, каб скласці ўяўленне пра маршруты. Лім знайшоўся ў Мазыры. Я яму пазваніла, аднак ён аказаўся зусім не тым Лімам. Тым не менш мы пагаварылі і дамовіліся на сустрэчу. Лім О’Мара хацеў працаваць у Беларусі, знайшоў сабе школу на Лунінеччыне і там выкладаў ангельскую мову. Незадоўга да нашага знаёмства ён ужо збіраўся вяртацца ў Ірландыю, бо не ведаў, чым яшчэ можа дапамагчы. Тады я адвезла яго ў Чэрвенскі дом-інтэрнат, і Лім ужо 20 гадоў працуе з гэтай установай. Больш за тое, ён змог адкрыць уласны фонд, які назваў “Добра тут”.

Адно з вялікіх дасягненняў Ліма – Дом Сары ў Мінску, грошы на будаўніцтва якога ён збіраў у Ірландыі. Гэты Дом працаваў як дзённы цэнтр для дзяцей з разнастайнымі адхіленнямі, якіх бацькі трымаюць дома. Пакуль дзеці пад наглядам, дарослыя могуць вырашыць свае справы, і гэта істотная дапамога. Больш за тое, у Доме спыняюцца валанцёры, якія прыязджаюць у Беларусь на працу, госці, а таксама выхаванцы дзіцячых дамоў, якія прыязджаюць наведаць Мінск.

У Ірландыі бачныя вазочнікі і інваліды, а нашым няма куды дзецца

Калі я прыязджаю ў Ірландыю, іду ў карцінную галерэю ці ў басейн, усюды сустракаю людзей у вазках. У нас інвалідаў на вуліцах амаль не бачна. Нават калі дзе-небудзь ёсць пандус, няма гарантыі, што вазок пройдзе ў дзверы. Калі валанцёры пачалі выводзіць на вуліцу дзяцей з Чэрвенскага дома-інтэрната, аказалася, што некаторыя местачкоўцы нават не ведалі пра іх існаванне. Больш за тое, у нас зусім іншае выхаванне. Аднойчы я была з групай дзяцей у Англіі. Сярод дзяцей быў хлопчык з хворай нагой. Калі надышоў час гуляць у футбол, нашыя дзеці прасілі Сяргейку адысці і не перашкаджаць. Ангельскія дзеці, наадварот, падыходзілі найперш да Сяргея і запрашалі ў гульню. На жаль, у нашай краіне з табой не будуць гуляць, калі ты не такі, як усе.

Больш чым сотня беларускіх дзяцей штогод выязджае на аздараўленне ў Ірландыю, Англію, Уэльс

Яшчэ адзін напрамак дзейнасці фонду “Сакавік” – аздараўленне дзяцей за мяжою. Дзякуючы айцу Аляксандру на пачатку дзейнасці Камітэта дапамогі ахвярам радыяцыі беларускія дзеці пачалі выязджаць на аздараўленне ў Вялікабрытанію. Выязджалі некалькі разоў на год групамі ад 6 да 90 чалавек. Штогод больш за сто дзетак атрымлівалі магчымасць выехаць за мяжу. Жылі дзеці ў сем’ях і мелі добра падрыхтаваную і насычаную праграму. Мы спрабавалі вазіць дзяцей у розныя краіны, у тым ліку ў Італію і Іспанію. Аднак у тых арганізацыях адсутнічалі беларускія прадстаўнікі, і часам было складана вырашаць розныя пытанні. Таму мы аддавалі перавагу арганізацыям, якія адшукалі беларускія эмігранты. Найчасцей мы суправаджалі групы ў Англію, Ірландыю, Уэльс.

Айцец Аляксандр Надсан знайшоў для Дзіцячага фонду “Сакавік” надзейнага партнёра – Джанет Вадамс з ангельскага горада Рай. Царква Святой Марыі дапамагла знайсці сем’і для размеркавання беларускіх дзяцей. Былі праведзеныя медыцынскія кансультацыі, лячэнне і аперацыі ў ангельскіх шпіталях. Арганізацыя Chernobyl Children Rye таксама дапамагала ў стварэнні дзіцячых хоспісаў на тэрыторыі Беларусі. У Вялікабрытаніі існуе і беларуска-ангельская дабрачынная арганізацыя CelticCross, якой кіруюць Джон і Марына Купер. Марына працавала намеснікам Дзіцячага фонду “Сакавік” і ўдзельнічала ва ўсіх праграмах. Пасля пераезду ў Вялікабрытанію Марына працягвае гуманітарную дзейнасць. Разам з мужам яна арганізоўвала адпачынак беларускіх дзяцей у сваім рэгіёне. CelticCross таксама дапамагае сацыяльным цэнтрам у Брагіне і Камарыне Гомельскай вобласці.

Мама Марсія і тата Майкл

Зноў жа дзякуючы айцу Аляксандру мы пазнаёміліся з фондам каталіцкіх сем’яў ва Уэльсе – Victims of Chernobyl Children’s Fund. Каталіцкая царква Святога Патрыка аб’яднала людзей, якія хацелі дапамагаць Беларусі. Фонд узначаліла Марсія Дойл. Так завязалася сяброўства дзіцячага фонду “Сакавік” з Марсіяй і Майклам Дойламі, якое працягваецца ўжо больш за дваццаць гадоў. Вёску Калдыкот каля Ньюпарта ведаюць сотні дзяцей з Беларусі, якім пашчасціла паехаць на аздараўленне і адпачынак да ангельскіх бацькоў. Мама Марсія і тата Майкл не шкадавалі сілаў, каб зрабіць адпачынак беларускіх дзяцей цікавым і карысным для здароўя.

Кожны год з таго часу ў Беларусь адпраўляліся канвоі з гуманітарнай дапамогай, якія збіралі і арганізоўвалі валійскія сябры і іх арганізацыя Victims of Chernobyl Children’s Fund. Грузы перадаваліся дзіцячым дамам і школам-інтэрнатам у Рэчыцы, Васілевічах, Бабічах, Івянцы, шпіталям Брагіна, Калінкавічаў, Бялынічаў, Магілёва. Не раз Марсія і Майкл былі ў самых забруджаных рэгіёнах, нават у зоне адсялення за вайсковым кардонам і на мяжы з Украінай, бачылі пакінутыя хаты, закапаныя ў зямлю вёскі, кінутыя школы і дзіцячыя садкі. Апошні канвой з гуманітарным грузам, які везлі Марсія і Майкл, не пусцілі ў Беларусь. Давялося шукаць месца для разгрузкі ў Польшчы. Але гэта здарэнне не спыніла дзейнасці арганізацыі. У мінулым годзе Марсія і Майкл сабралі грошы для правядзення рамонтных работ бальніцы ў Жыткавічах.

Даведацца, каму патрэбная дапамога, мне дапамагала праграма “Экалогія душы”

Каб ведаць, каму патрэбная дапамога, мне давялося самой паездзіць па краіне. У гэтым мне дапамагала праграма “Экалогія душы”. Разам з тэатрам “Дзея” – цяпер гэта Новы драматычны тэатр – мы ездзілі з дабрачыннымі спектаклямі для дзяцей у школы-інтэрнаты. Пакуль ішоў спектакль, я магла даведацца, якія патрэбы ёсць у арганізацыі. Праграму дапамагалі спансараваць нашыя замежныя сябры і беларусы замежжа. Да гэтых дзяцей у тыя часы мала хто прыязджаў, яны жылі ў сваім асяроддзі, нікога не бачылі, таму нам былі радыя і вельмі дапамагалі. Многія артысты плакалі, калі бачылі, для каго выступаюць. Дзеці прасілі, каб мы прыязджалі часцей. З дазволу Міністэрства адукацыі мы наведвалі жаночую рэжымную калонію ў Петрыкаве. Дзяўчатам спадабаўся спектакль настолькі, што, калі мы прыехалі праз два гады, яны памяталі ролі і словы з першага.

Мы шмат ездзілі па чарнобыльскіх рэгіёнах, нават вельмі забруджаных, і знаёміліся з людзьмі, каб ведаць, да каго звяртацца, калі прыйдзе час везці дзяцей на аздараўленне. Пасля надышоў час лістоў, дакументаў і дазволаў. Было вельмі шмат працы, асабліва з дакументацыяй.

Аперацыя “Усмешка”

Дзякуючы беларуска-ангельскай супрацы ў 1999 годзе стала магчымай аперацыя “Усмешка”, накіраваная на дзяцей са сківічна-тварнымі пашкоджаннямі. Калі такое дзіця расце ў сям’і, то клопат пра яго бяруць на сябе бацькі і блізкія. На жаль, такія адхіленні ёсць і ў гадаванцаў дзіцячых дамоў. Аперацыю на твары вельмі складана зрабіць, шмат цяжкасцяў і ў пасляаперацыйным доглядзе. У межах праекта мы сустракалі дактароў з Англіі, якія прыязджалі са сваімі медсёстрамі і абсталяваннем, каб дапамагчы беларускім дзеткам. А нашыя дактары ездзілі на стажыроўкі ў Вялікабрытанію.

Два тыдні стажыроўкі ў ангельскай школе

Нам удалося падтрымаць яшчэ адну цікавую праграму, скіраваную на адукацыю ў ангельскіх школах. Мы адбіралі дзяцей, якія ўжо ведалі ангельскую мову, і вазілі іх на двухтыднёвую стажыроўку ў Англію. Беларускія дзеці жылі ў сем’ях і разам з ангельскімі аднагодкамі наведвалі школьныя заняткі. Больш за тое, адбываліся агульныя сустрэчы, экскурсіі па Лондане, знаёмства з музеем і бібліятэкай імя Ф. Скарыны. Дзецям вельмі падабалася. Але праз змены ў заканадаўстве праект стала цяжка ажыццяўляць, і праграма была закрытая. Вельмі шкада. Шмат нашых дзяцей падчас такіх стажыровак атрымала запал, каб вучыць замежную мову і паступаць у прэстыжныя ўніверсітэты.

Цяпер больш магчымасцяў займацца культурніцкімі праектамі

Так сталася, што найбольш цесныя сувязі наш фонд меў з дабрачыннымі арганізацыямі Ірландыі. Калі я сама першы раз паехала туды як кіраўнік групы дзяцей, краіна мне вельмі спадабалася. Яна вельмі блізкая да Беларусі. Ірландцы, як і мы, любяць збірацца разам, спяваць песні. Да і нацыянальная ежа – бульба, як і ў нас. Больш за тое, ірландцы вельмі шмат дапамагалі Беларусі. І нам трэба было аддзячыць гэтую краіну. Так узнікла ідэя таварыства “Беларусь – Ірландыя”, створанага пры Доме дружбы. Перш за ўсё мы правялі канферэнцыю, прысвечаную беларуска-ірландскім культурным сувязям, удзельнікі якой у сваіх дакладах шукалі, што агульнага ў Беларусі і Ірландыі. Таварыства пачало падтрымліваць разнастайныя ініцыятывы, перадусім – беларускія школы ірландскага танцу. Мы прывозілі музыкам і танцорам сапраўднае ірландскае адзенне і абутак, запрашалі калектывы на розныя мерапрыемствы. Мы пачалі святкаваць Дзень Святога Патрыка. Неўзабаве паўсталі фестывалі ірландскай музыкі, танцу і тэатру, якія мы праводзілі некалькі гадоў. Таварыства падтрымлівае шмат ініцыятываў – сустрэчы, прэзентацыі, чытанні. Амаль кожны год у Доме дружбы мы ладзім прысвечаную Ірландыі вечарыну з цікавымі квэстамі і дакладамі.

Ірландскія валанцёры дапамагаюць беларускім дзецям з абмежаванымі здольнасцямі

Беларускі след ірландскага графа

Нам удалося запрасіць у Беларусь выдатнага піяніста Майкла О’Рурка. Спачатку ён выступаў у дзіцячай музычнай школе, а пасля – у Беларускай дзяржаўнай філармоніі, кіраўніцтва якой неаднаразова выклікала яго на канцэрты. Разам з Майклам О’Руркам мы наведалі Уселюб, дзе ў XVIII стагоддзі была сядзіба старажытнага роду О’Руркаў. У мястэчку да гэтай пары захаваліся рэшткі вялізнага парка.

Яшчэ шмат праектаў чакае ажыццяўлення

Як унучку Якуба Коласа і Янкі Маўра мяне часта запрашаюць выступаць на вечарынах, сустрэчах і канферэнцыях у Беларусі і за мяжою. Цяпер я супрацоўнічаю з курсамі беларускай мовы “Мова Нанова”, на якіх чытаю лекцыі пра Коласа і Маўра ў гарадах, дзе адбываюцца заняткі. Вельмі часта мяне запрашаюць на Пухавіччыну. Гэта другая радзіма Коласа, дзе ён любіў адпачываць. Выступала ў Пінкавічах, дзе мой дзед працаваў у школе. Пра Коласа і Маўра я расказвала і падчас нашых дабрачынных паездак з тэатрам. Супрацоўнічаю і з беларусамі замежжа. Так, маю добрыя сувязі з латвійскай дыяспарай, таму што ў Ліепаі нарадзіўся мой дзед Янка Маўр. Мне вельмі хацелася паехаць у гэты горад і пазнаёміцца з нашымі беларусамі. Сябруем з Лонданам, Вільняй, Львовам, Севастопалем, Рыгай. Ужо шмат чаго зроблена, выдадзена і арганізавана, але застаецца яшчэ больш. Надрукавала некалькі артыкулаў, якія прысвечаны дзеячам беларускага замежжа: А. Надсану, Я. Запрудніку, М. Прускаму, В. Жук-Грышкевічу, М. Міцкевічу, С. Сахараву. У музеі Якуба Коласа ладзіла выставу “Якуб Колас ў эміграцыйным друку”, у Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва – выставу да 120- годдзя Міхася Міцкевіча, у беларускай школе ў Рызе – выставу “Якуб Колас і Янка Маўр: разам па жыцці”. З найбліжэйшых праектаў – выданне кнігі да 135-годдзя з дня нараджэння Янкі Маўра, кнігі “Якуб Колас ў перакладах Веры Рыч”. Не пакідаю думкі пра кнігі з творамі вядомага дзеяча беларускай эміграцыі Міхася Міцкевіча.

Гутарыла Яна Шыдлоўская,
фота з уласнага архіва Марыі Міцкевіч

Публікацыя зроблена ў межах ініцыятывы “Грамадскі  ўдзел”, якая аб’ядноўвае розныя арганізацыі дзеля пашырэння грамадскай актыўнасці і развіцця грамадзянскай супольнасці.

Аздараўленне больш чым 20 тысяч дзяцей з забруджаных раёнаў Беларусі (Фонд “Этнічны голас Амерыкі, ЗША, беларусы Вялікабрытаніі праз фонд “Сакавік”, беларусы Канады і МЗС Канады).

Каб і ў Вашым жыцці былі цуды...

“Я малюся, каб у Вашым жыцці былі цуды, якія б здзіўлялі Вас, як і Вы прыемна здзіўляеце беларускіх дзяцей…” Гэтыя словы Жоркі Каляды, маленькага хворага хлопчыка з Мінска, вельмі выразна характарызуюць адносіны беларускай дзятвы да амерыканкі беларускага паходжання Ірэны Каляды-Смірновай.

Чым заслужыла гэтая жанчына такую любоў і павагу? Тым, што спачувае дзецям, якім у жыцці не вельмі пашчасціла, дзецям-сіротам, хранічна хворым. Васілевіцкі інтэрнат даў прытулак такiм гаротным, абдзеленым лёсам дзеткам. Але як падтрымаць дзяцей з запушчанымi хваробамi? Дзе ўзяць сродкi на лячэнне, знайсцi месца адпачынку для такой колькасці кволых дзіцячых душ?.. Далёка ад Беларусі, у ЗША, забалела сэрца ў жанчыны, якая пабывала ў Беларусі і ўбачыла бяду сірот. Яна вырашыла стаць іх апякункай і лекаркай. Якім чынам? Як сказаў вялікі Хрыстос: “…Шмат званых, але мала выбраных”. Кожны з нас мог гэта зрабіць. Але толькі адна яна арганізавала некамерцыйную арганізацыю “Этнічныя галасы Амерыкі”. Згуртавала вакол сябе адданых паплечнікаў усіх нацыянальнасцяў. Усклала на плечы свайго мужа Юрыя Смірнова вялікі кавалак работы. Разам з імі працуюць кітайцы Сціў і Джудзі Вонг, Марыа Каўсык славянскага паходжання, амерыканка афрыканскага паходжання Іяланда, амерыканкі маці і дачка Джулія і Тэмі, продкі якіх прыбылі сюды некалькі стагоддзяў таму на першым караблі “May Flower”. Тут і амерыканкі Дэбі, Барбара і Дана, украінкі Эна Мужчыка і маці з дачкой Сайко, беларусы Алесь і Гелена з Мінска. Дзевяць гадоў вельмі плённа працуе гэтая арганізацыя. Ірэна Каляда-Смірнова згуртавала дружную каманду, адзіную ў сваіх намаганнях – дапамагчы найменш сацыяльна абароненым дзецям Беларусі. Толькі за мінулы год у Польшчы пабывала 26 груп дзяцей па 60 чалавек у кожнай. Вось што гаворыць дырэктар Васілевіцкай школы-інтэрната Віктар Рудэнка:

– Вельмі ўдзячныя спадарыні Ірэне і ўсім, хто працуе побач з ёю, за дапамогу нашым дзецям. Вяртаюцца яны з адпачынку ў Польшчы ажыўленымі ад увагі да іх. І самае галоўнае, амаль не звяртаюцца да дактароў!

А вось словы маці Васілька Ільіна, якая піша ад імя ўсіх бацькоў, дзеці якіх пацярпелі ад чарнобыльскай навалы: “Звяртаюся да вас, паважаная наша Ірэна, таму што вы сапраўды наша. Толькі свой чалавек можа зразумець наш боль і боль зямлі нашай, якую забрудзіў выбух у Чарнобылі. Дазвольце ад усёй душы яшчэ раз шчыра падзякаваць вам за тое, што вы зрабілі для нашых хворых дзяцей і, у прыватнасці, для майго хворага сына Васілька. Бог аддзячыць вам за тое, што вы прыгрэлі нашых чарнобыльскіх дзетак, а я ад усяго сэрца дзякую і нізка вам кланяюся”.

Цяпер прыйшоў час паслухаць дзетак. Каця Ларычава: “Я ніколі вас не бачыла, але кожны дзень у душы выказваю вам словы ўдзячнасці”. Ігар Сукач: “Няшмат на зямлі людзей, якія б памяталі аб сваёй Радзіме, знаходзячыся за тысячы кіламетраў ад яе. Вы – Чалавек з вялікай літары!” Ігар Саламакін з Мазыра напісаў так: “Я вельмі люблю сваю краіну, і таму пішу вам гэты ліст на сваёй і вашай роднай мове. Я і мае сябры хочам выказаць вам падзяку за тое, што далі нам магчымасць убачыць Польшчу, дзе мы знайшлі сяброў і шмат цікавых заняткаў, дзе нас добра даглядалі. Без вас мы б гэтага ніколі не ўбачылі і не набраліся столькі сіл…”

Гэтыя дзіцячыя галасы можна бясконца цытаваць – іх шмат, а іх вуснамі гаворыць ісціна. Але не толькі Беларусі дапамагае дабрачынная арганізацыя “Этнічныя галасы Амерыкі”, якой так плённа кіруе Каляда-Смірнова. University Hospital атрымаў 15 тысяч даляраў дапамогі. Амерыканскаму Чырвонаму Крыжу перадалі 10 тысяч даляраў. “Rustler Raneh” – арганізацыя, якая клапоціца пра хворых дзяцей у ЗША, атрымала дапамогу некалькі разоў. Не абыдзеныя ўвагай і хворыя дзеці ў ЗША, якія нарадзіліся ад хворых на СНІД бацькоў. Яны атрымалі дапамогу ў 10 тысяч даляраў. Амерыканская арганізацыя “Make a Wish foundation” (“Здзейсні жаданне”), якая клапоціцца пра маленькіх хворых дзетак, якім патрэбны аздараўляльны адпачынак, таксама некалькі разоў атрымлівала дапамогу ад арганізацыі, якой кіруе Ірэна. Доўга давялося б мне пералічваць усіх, каму аказвае падтрымку арганізацыя “Этнічныя галасы Амерыкі”. А каб грошы былі, трэба напружана працаваць. І няма тут работы маленькай ці вялікай, бо гэта стыль жыцця.

Аўтар гэтага артыкула добра ведае, якой цаной дасягнутыя вынікі каманды Ірэны Каляды. Якія змораныя разыходзяцца людзі пасля 8-10 гадзін працы, але і задаволеныя. Калі ласка, паслухайце, што яны гавораць. Пачнём з беларусаў Алеся і Гелены з Мінска: “У старшыні нашага фонду Каляды-Смірновай шчасліва спалучаюцца рысы моцнага, разумнага, адукаванага кіраўніка-лідара з чалавечымі хрысціянскімі каштоўнасцямі: дабрынёй, спагадай і спачуваннем чужому гору”. Іяланда: “Яе гуманізм, адданасць людзям, дабрыня і чуласць да чужой бяды – прыклад для мяне”. Джулія і Тэмі: “Ірэна пасланая Богам на дапамогу людзям. Мы шчаслівыя працаваць з ёю”. Каця Сайко: “Гэта такое шчасце працаваць з такім кіраўніком. У нас заўсёды ёсць адчуванне аднадумцаў, адзінай шматнацыянальнай сям’і”. Джудзі і Сціў Вонг: “Спадарыню Ірэну мы ведаем каля 20 гадоў. Шмат перажылі разам. Сябруем сем’ямі і працуем поруч з даверам і натхненнем. Мы не толькі аднадумцы, мы адна шматнацыянальная сям’я і пойдзем за ёй усюды, куды яна пакліча”. Марыа Каўсік (паходзіць са Славеніі): “Спадарыня Ірэна – кіраўнік, пра якога можна толькі марыць. Яна ўзначальвае наш фонд ужо 9 гадоў. За гэты час шмат вады сплыло. Але не сплыло галоўнае – спагада бездапаможным. І галоўны натхняльнік для нас – старшыня нашага фонду Ірэна Каляда-Смірнова.

І зноў вернемся да лістоў з Беларусі. Вось гэты ад журналісткі Галіны Сутулы: “…Я пішу вам, паважаная Ірэна, каб падзякаваць ад сябе і ад майго 12-гадовага сына Змітра, які нядаўна вярнуўся з адпачынку ў Польшчы. Ён шмат памучыўся ў дзяцінстве. Я і мой муж пабывалі ў Чарнобылі. Муж працаваў ліквідатарам аварыі. Хвароба Міці – вынік нашага знаходжання ў чарнобыльскай зоне. У тры гады Змітру зрабілі складаную аперацыю на нырцы. Шчасце, што не аднялі нырку і ён не застаўся калекам на ўсё жыццё. Але яшчэ шмат гадоў ён быў абмежаваны сценамі: нельга было бегаць і шмат рухацца. Міця ўзрушаны паездкай у Польшчу. Ён ніколі не плаваў у басейне, не катаўся на лыжах, ніколі не выязджаў за межы Беларусі і, як ён сказаў, “ніколі так смачна і ўволю не еў”. Мы зведалі, што такое бяда, і таму будзем усё жыццё ўдзячныя вам за дапамогу. І я жадаю вам словамі майго сына – “няхай кожны куток вашага дома пахне шчасцем”.

Уявіце, колькі ўдзячных дзяцей схілілася над пісьмамі да Ірэны і яе арганізацыі. Яны зведалі пакуты ад бранхіяльнай астмы, хваробаў нырак, хранічнага танзіліту, скаліёзу, хранічнага гастрыту, хворых суставаў. Але не толькі хворыя дзеці пішуць словы ўдзячнасці. Вось ліст ад удзельнікаў дзіцячага танцавальнага гуртка “Непаседы”: “Добры дзень, паважаная Ірэна. Мы жывем у маленькай вёсачцы Расна, што каля 40 кіламетраў ад Брэста. Нягледзячы на гэта, нас ведае ўся Беларусь, а дзякуючы вам, і ў Польшчы, і ў Амерыцы. У час адпачынку ў Польшчы мы далі 4 канцэрты. Пасля нашага выступлення на Міжнароднай алімпіядзе для дзяцей-інвалідаў мы ўбачылі на іх вачах слёзы і радасць. Размаўляючы з імі, мы сталі лепшымі і дабрэйшымі. Мы прасілі іх не маркоціцца, не сумаваць, а верыць у цуд. Мы расказалі ім пра вас, і канцэрт прысвяцілі вам, спадарыня Ірэна…”

Верыць у цуд! Верыць у добрых чараўнікоў, верыць у казку! Ці ж мы з вамі ў дзяцінстве не марылі пра гэта? Ці ж, стаўшы дарослымі, не працягваем верыць, што калі-небудзь Бог пашле нешта чароўнае і цуд адбудзецца? Трэба толькі моцна верыць, як верыў маленькі хворы беларускі хлопчык Жорка Каляда. Вось напаследак яшчэ некалькі радкоў з яго пісьма: “Паважаная Ірэна! Я вельмі ўдзячны, што вы так хутка адказалі на маю паштоўку. Мы ўсе жадаем вам здароўя і поспехаў, каб і ў вашым жыцці таксама былі цуды, якія б здзіўлялі вас, як і вы так нечакана і прыемна здзіўляеце маленькіх. З павагай, Жорка Каляда”. Дарэчы, гэты хлопчык не сваяк Ірэны. Проста аднолькавае прозвішча.

Ну вось на гэтым я і стаўлю кропку ў сваім артыкуле з думкай пра тое, што было б добра, каб кожны з нас хаця б крыху наблізіўся да той духоўнай вышыні, на якую ўзнялася гераіня майго артыкула.

Бурмістр мястэчка Новай Руды Томаш Кілінскі выказаў падзяку, а старшыня Мазырскага гарадскога выканаўчага камітэта В. Барысенка ўзнагародзіў Ірэну Каляду-Смірнову і дабрачынны фонд “Ethnic Voece of America” Граматай за актыўны ўдзел у арганізацыі аздараўлення дзяцей з малазабяспечаных сем’яў, сірот і ахвяр Чарнобыля.

Наталля Вярбоўская

Адрасная дапамога дзіцячым дамам у Беларусі да 2006 г. рэгулярна аказвалася фондам “Этнічны голас Амерыкі” (ЗША).

Вандроўка ў Жыровіцкі манастыр

Нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы надвор’я, Вялікодная радасць зноў напоўніла душы і сэрцы выхаванцаў школы-інтэрната № 7 для дзяцей-сірот г. Мінска 17 красавіка 2010 года. Ласкаю Божай і дзякуючы Міжнароднай дабрачыннай арганізацыі “Этнічныя галасы Амерыкі” адбылася духоўная вандроўка ў Жыровіцкі манастыр.

Калі мы прыехалі ў манастыр, надвор’е значна змянілася: ярка свяціла сонейка, саграваючы нас сваімі пяшчотнымі праменьчыкамі. Пад купаламі статнага Жыровіцкага Свята-Успенскага манастыра панавала таямнічая ўрачыстасць, незвычайная любоў, радасць, якая адразу ж адлюстравалася на тварах і ў душах нашых дзяцей.

Дзякуючы экскурсаводу-семінарысту мы наведалі Крыжаўзвіжанскую царкву, званіцу манастыра, Яўлінскую царкву і даведаліся многа цікавага і карыснага.

З хваляваннем і асаблівым замілаваннем дзеці прыкладваліся да абраза Божай Маці і іншых ікон з малітваю і падзякай. І ў гэты момант усе думкі, пачуцці і вочы дзяцей, здавалася, асвечваліся незямным святлом, душа напаўнялася мірам.

Па заканчэнні экскурсіі мы нас акружылі ўвагай і любоўю ў трапезнай, дзе з апетытам елі смачную манастырскую вараную капусту, кашу і пілі гарбату.

Затым, з блаславення бацюшкі, мы накіраваліся да Святой крыніцы, якая цудадзейнай сілай умацавала і абнавіла наш фізічны і духоўны стан.

Свята душы адбылося! Настрой быў радасны, не хацелася ад’язджаць.

Мы ўсе, выхаванцы і педагогі, вельмі ўдзячныя Міжнароднай дабрачыннай арганізацыі “Этнічныя галасы Амерыкі” і асабіста Вярбоўскай Наталлі Міхайлаўне за гэтую цудоўную вандроўку, пра якую будзем доўга ўспамінаць.

Як ежа і адпачынак неабходныя чалавеку для падтрымкі яго фізічнага жыцця, а веды, мастацтва і культура ўзбагачаюць душэўныя якасці, так і сутыкненне са святыняй раскрывае ў чалавеку вышэйшы духоўны бок яго сутнасці.

Выхаванцы школы-інтэрната №7