Сёння нарадзіўся выдатны беларускі вучоны-геолаг, грамадскі дзеяч, Акадэмік НАН Беларусі, пляменнік аўтара культавага твора “Дзве душы” Радзім Гарэцкі. Спадару Радзіму спаўняецца дзевяноста гадоў!

Гаўрыла і Максім Гарэцкія

Ён ганарыцца сваім іменем і лічыць яго дастаткова рэдкім

Паводле словаў Радзіма Гарэцкага, “імя Радзім /…/ я амаль не сустракаў цягам усяго свайго жыцця. Але гэта даўняе беларускае імя. І паходзіць яно са старажытных часоў. Жылі калісьці два браты – Радзім і Вятка, прыйшлі на нашы землі з Карпацкіх гор. Радзім застаўся на Сажы, і ад яго пайшло племя радзімічы. А Вятка пайшоў далей і заснаваў племя вяцічы. Я толькі аднойчы сустрэў імя Радзім. Быў у колішняй Чэхаславаччыне геолаг Радзім Кэртнер, але ён быў за мяне намнога старэйшы, і мы не паспелі сустрэцца. /…/ Так што бачыце – я геолаг, і ён геолаг, і мы абодва – Радзімы. Але нядаўна выдавецтва “Тэхналогія”, якім кіруе Зміцер Санько, выдала невялічкі беларускі іменнік, дык там ужо Радзім – ёсць!”.

Бацькі спадара Радзіма размаўлялі толькі па беларуску

“Мае бацька й маці, дзе б яны ні жылі, міжсобку размаўлялі толькі па-беларуску. Бацька ўсе лісты пісаў толькі на роднай мове. У яго было такое замілаванне Радзімай! Усё самае лепшае, паводле ягоных словаў, было толькі ў Беларусі, у роднай вёсцы Багацькаўцы. Мяне многія рэчы проста дзівілі. Маці згатуе што-небудзь простае, але смачнае, а бацька есць і захапляецца: “Ах, якая выдатная крупеня! Ну, як у Багацькаўцы!” Вінаграду ніколі не еў. Я пытаюся: “Тата, чаму ты не ясі вінаград, ён жа такі смачны, спажыўны”. “А ён у нас у Багацькаўцы не рос, дык я яго й не люблю!”.

У дзяцінстве перажыў шок, калі ўбачыў арыштаванага бацьку

“Памятаю, як маці даведалася, што бацьку затрымалі па дарозе з адпачынку. Выходзіла на вакзал, каб сустрэць, як бацьку прывязуць. І праўда — сустрэла. З мамай былі я, бабуля. Бачым: выходзіць бацька з ахоўнікам. Мама кінулася да яго, ахоўнік турхнуў — ледзь не паляцела. А я крычу: “Тата! Тата!”. Я быў малы, але нешта ўжо кумекаў: адбываецца нешта страшнае. З бацькам нам не далі пагаварыць”.

Радзім Гарэцкі. Фота Яўгена Ерчака

Паводле легенды бацьку Радзіма Гарэцкага ад расстрэлу выратаваў… Сталін

“Бацьку забіралі пару разоў у Маскву як найбольш “злоснага”. Больш за паўгода зноў прасядзеў у Бутырцы, а потым, ужо тут, прысудзілі да вышэйшай меры пакарання. Але здарылася дзіўная гісторыя. Сам следчы распавядаў, але можа гэта міф. Прыехалі ў Маскву Чарвякоў і Галадзед – нашыя сапраўдныя беларусы, але шчырыя камуністы. І, як гэты казаў, Сталін падпісваў, каго расстраляць, каго не. Праводзіць рукой па спісе, дайшоў да Гаўрылы Іванавіча. А Чарвякоў і Галадзед пачалі бацьку хваліць, бо добра ведалі. Той пытаецца, колькі яму год. “Хутка будзе трыццаць”. Сталін сказаў: “Дык ён яшчэ малады? Ну, няхай нямнога пажыве”. І яму далі 10 гадоў у лагеры”.

Ставіў Васіля Быкава на адзін узровень з Янкам Купалам

“Мне блізкі Васіль Быкаў сваёй нязломнай грамадзянскай пазіцыяй барацьбіта за беларускую нацыянальную ідэю — у гэтым ён наш сучасны прарок, як некалі ў адраджэнскі час пачатку стагоддзя быў Янка Купала”.

(Радзім Гарэцкі. Жыццёвы меланж. 2013)

Лічыў, што нашым дэмакратычным партыям лягчэй разбураць, чым ствараць

У 1995 годзе спадар Радзім запісаў: “Зноў нашы дэмакраты пасварыліся: БНФ абвінавачвае Партыю згоды (Г. Карпенка) у развале блока і наадварот. На жаль, наша дэмакратыя пакуль што не здольная стварыць нешта станоўчае, моцнае і сталае, ёй лягчэй разбурыць. Амбіцыі вышэй за справу.

(Радзім Гарэцкі. Жыццёвы меланж. 2013)

Здзіўляўся вымуштраванасці КДБістаў

“…калі я на пачатку 1990-х гадоў зайшоў у будынак КГБ, у мяне — халадок па спіне. Гэтым жа калідорам бацьку вялі, тут тысячы нашых людзей збівалі, у “амерыканку” кідалі… /…/ А хлопцы там сапраўды вымуштраваныя. Я не ведаю, ці гэта сутнасць у іх такая, ці, як мой дзядзька пісаў пра “дзве душы”, у іх двудушнасць такая. Але вельмі ветліва сустракалі. Мяне яшчэ вельмі ўразіла сцэна ў буфеце, калі я пайшоў трохі перакусіць. Здаровы палкоўнік ці маёр – і бярэ там нейкі салацік, і больш нічога! Бо і ў іх тады грошай не было, як і ў мяне”.

Засмучаўся нашай інтэлігенцыяй

“…значна больш інтэлігенцыі з блокаў напужаных маўчальнікаў ці прыстасаванцаў-флюгераў, гатовых служыць любой уладзе, якая цяпер модная. Тут ёсць розныя групы: адных улады прыгрэлі, даўшы добрае месца; другіх адарылі прэміямі ці званнямі; трэціх абяцалі не чапаць і фінансаваць, калі будуць паслухмянымі…” (Радзім Гарэцкі. Жыццёвы меланж. 2013).

Радзім Гарэцкі. Фота Зарыны Кандрацьевай

Лічыў, што пры добрым гаспадаранні Беларусь магла б быць наперадзе Еўропы

“Японія за нас у 20, 30, а можа, і ў 100 разоў больш бедная на карысныя выкапні. Справа не ў іх, а ў эканоміцы, у тых людзях, якія кіруюць краінай. Многія еўрапейскія краіны зусім не маюць карысных выкапняў ці маюць іх вельмі мала — Швейцарыя, Бельгія, Нідэрланды. А людзі там жывуць нашмат лепш, чым мы. /…/ Мы амаль цалкам забяспечваем сябе будаўнічымі матэрыяламі. А спажывецкаю соллю мы можам накарміць цэлы свет! Але да гэтай пары завозім яе з Украіны. Мы багатыя на лекавую мінеральную ваду – ужо збудавана 50 аздараўляльных комплексаў каля свідравінаў. У нашай зямлі ёсць расолы, з якіх пры адпаведнай тэхналогіі можна атрымліваць літый, бром, ёд і г.д. У нас ёсць радовішча жалезнай руды каля Карэлічаў. Там не толькі руда, там ёсць золата, срэбра, мармур і г.д. У нас ёсць бурштын, буры вугаль, гаручыя сланцы, фасфарыты, цэаліты і г.д. Беларусь – багатая краіна. Пры добрым гаспадаранні мы маглі б быць паперадзе ўсёй Еўропы!”.

Пашпартыстка запрашала яго на работу ў пашпартны стол запаўняць бланкі

“Вырашыў памяняць пашпарт, бо ў ім скончыліся чыстыя незапоўненыя лісты. У канцы лютага 2010 г. пайшоў да пашпартысткі – трэба запоўніць бланк на дзвюх мовах. Хутка гэта зрабіў. Пашпартыстка здзіўлена: “Цудоўна! У нас это так редко бывает, так как многие не знают, как написать по-белорусски даже свою фамилию. Приглашаю вас к нам на работу заполнять бланки”.

(Радзім Гарэцкі. Жыццёвы меланж. 2013)

Марк Коласаў