Гісторыя Алеся Чайчыца выбіваецца з ліку лёсаў тых прадстаўнікоў нашай дыяспары за мяжой, пра якіх мы пісалі раней. Сын дыпламата, паспяховы супрацоўнік у сферы міжнароднага PR, які папулярызуе і падтрымлівае ў публічнай прасторы Раду БНР.

Зрэшты, пра ўсё па чарзе.

“Я дзіця Масквы”

– Як вы апынуліся ў Маскве?

– Я тут нарадзіўся. Бацька з Беларусі прыехаў у Маскву вучыцца, пасля працаваў у МЗС СССР. З матчынага боку прадзед прыехаў сюды з Латвіі: быў чальцом бальшавіцкай партыі, удзельнікам рэвалюцыі. З боку бабулі татарскія продкі эмігравалі ў Японію, пасля вярнуліся ў Ташкент, пасля ў Маскву. З Украіны прадзед сюды прыехаў архітэктарам працаваць… Масква – гэта плавільны кацёл нацыянальнасцяў. Я дзіця Масквы.

– Чаму абралі беларускую ідэнтычнасць? Выбар, як бачым, быў шырокі.

– Не адмаўляюся ні ад якіх каранёў. Апошнім часам шмат Латвіяй цікаўлюся, з латышскай дыяспарай нават больш узаемадзейнічаю, чым з беларускай. Латышом таксама сябе лічу, як і беларусам. А наконт беларускасці… Бацька пасля савецкага МЗС стаў беларускім дыпламатам.

Ёсць кадры хронікі, дзе ён урачыста ўздымае бел-чырвона-белы сцяг над першай амбасадай Беларусі ў Германіі. Наогул, значную частку жыцця ў 1990-я давялося пражыць у Германіі, Аўстрыі. Я быў у статусе сына беларускага дыпламата, і гэта накладала пэўны абавязак прадстаўляць краіну і на сваім узроўні.

Ведаеце, там было такое кам’юніці з сем’яў і дзяцей дыпламатаў постсавецкіх краінаў. З Расіі, Беларусі, Украіны, Казахстана… І там цябе пытаюць: “Хто ты? Скуль?” Я быў грамадзянінам Расіі, але адчуваў адказнасць: рэпрэзентаваць Беларусь. Так, напэўна, усё і пачалося. Мне шмат даў той момант жыцця ў замежжы, у тым ліку ў плане ідэнтычнасці.

Алесь Чайчыц на Сёмым з’ездзе беларусаў свету. Фота – Аляксандр Кісялёў

“Настаўніца з ТБМ мяне не вельмі палюбіла…”

– А мову як вучылі?

– Праца ў МЗС прадугледжвае чаргаванне: некалькі гадоў у амбасадзе, некалькі – у міністэрстве на радзіме. Так, пару гадоў мы пасля жылі ў Мінску, я хадзіў у звычайную расійскамоўную школу №73 на Калініна. З беларускай мовай і літаратурай у мяне не вельмі пайшло. Рэшта дзяцей з 1-га класа вучылі, а я трапіў без папярэдняй падрыхтоўкі. Дык вось, настаўніца мовы і літаратуры, якая была сябрам ТБМ, мяне не вельмі палюбіла: пыталася гэтаксама, як і ў астатніх. Можа, акурат таму, што я з Расіі. Гэта былі 1995-1996 гады.

– І матывацыі не было…

– Ну, гэта правал той жанчыны як педагога. Я беларускай мовы і так не ведаў, вучыць было цяжка, а праз яе пачаў не любіць. Бацьку пасля адправілі ў Аўстрыю. Там я зноў адчуў адказнасць: рэпрэзентаваць краіну. Гэта хіба і было штуршком, каб зацікавіцца беларушчынай. Збег абставінаў, магло ж і па-іншаму стацца.

“Сёння не хацеў бы працаваць на дзяржаву. У іншай сітуацыі – так”

– Не было думкі пайсці па шляху бацькі, зрабіць дыпламатычную кар’еру?

– Была мара, вядома. Хацеў быць дыпламатам. Але на цяперашні ўрад працаваць акурат не хацеў бы. Зрэшты, я таксама грамадзянін Латвіі, адно што мову трэба падцягнуць…

– Як складалася Ваша кар’ера?

– Я скончыў Фінансавы ўніверсітэт у Маскве. Папрацаваў у аўдыце, у кансалтынгу, непасрэдна ў вялікай міжнароднай кампаніі. Пасля перайшоў у бізнес-журналістыку: пісаў пра фінансы, рынкі капіталаў. Працаваў у Лондане на брытанскае інфармацыйнае выданне, якое было ў складзе групы Financial Times. З 2011 года працую ў сферы міжнароднага PR і сувязяў з інвестарамі.

– Як гэта выглядае на практыцы?

– Ёсць вялікія кампаніі, чые акцыі таргуюцца на заходніх біржах: Лондан, Нью-Ёрк… Ёсць строгія патрабаванні адносна камунікацыі паміж такімі кампаніямі і міжнароднай інвестыцыйнай супольнасцю: фондамі, банкамі, аналітыкамі. Да гэтай аўдыторыі трэба вельмі пільна, дысцыплінавана і якасна даносіць інфармацыю аб тым, як справы ў кампаніі, якія ў яе паказчыкі, як бягучыя падзеі адбіваюцца на стратэгіі, якія перспектывы. Тым, хто кіруе грашыма ў пэўным фондзе, трэба разумець, куды рухаецца кампанія, у якую яны інвестуюць. Такім чынам, кампаніі маюць як наўпрост камунікаваць з імі, так і праз медыя, праз інструменты PR, вэб-сайт і гэтак далей.

– Ці можна было б рэалізавацца ў падобным сектары, жывучы ў Мінску?

– У прыватным сектары – амаль немагчыма. Ёсць у Беларусі буйныя кампаніі, але іх можна пералічыць на пальцах адной рукі: EPAM, Wargaming… Кампаніі, якія адной нагой у Беларусі, адной на Захадзе. Хіба толькі ў іх. Ёсць, вядома, дзяржаўнае інвестыцыйнае агенцтва. Таксама маёй сферы адпавядае. Але ў сённяшняй сітуацыі я не хацеў бы працаваць на беларускую дзяржаву. Пры іншых палітычных абставінах, калі б прапанавалі, можа, нават і бясплатна б кансультаваў, дапамагаў. Для дабра краіны. Сёння – не.

Ля шыльды Алесю Адамовічу ў Маскве

“Рада БНР – калектыўная брытанская каралева”

– У Беларусі часта бываеце?

– Амаль не бываю. У мяне раней дзядуля быў у Беларусі. Цяпр няма. Толькі далёкія сваякі. Таму зрэдку.

– Але ж беларускімі справамі цікавіцеся, раней у беларускія СМІ таксама пісалі…

– Так, цікаўлюся надалей. Актыўна ангажавацца няма часу. І па працы загруз, і сямейных справаў багата. Кожны актывіст праходзіць праз такі перыяд: у маладосці ёсць час і сілы, а пасля 30-ці пачынаюцца хатнія абавязкі.

– А Рада БНР?

– Гэта ўнікальная гістарычная з’ява, цешуся, што ўжо шмат гадоў маю да яе дачыненне.

– Раскажыце, бо для большасці гэта таямніца. Што за “ордэн” такі сакрэтны, чым займаецца і для чаго?

– Нічога сакрэтнага. Для мяне Рада БНР – гэта перадусім беларуская гістарычная каштоўнасць, якая захавалася ажно з 1917 года. У Беларусі наогул мала што існуе такі працяглы час. Скажам, быў маёнтак 150 гадоў таму, належаў сям’і, а цяпер ужо не належыць, там іншыя людзі, а можа, і маёнтка таго няма… І так з усім. Нават рэчаў старых у нас вобмаль. Усё перарвалі ў ХХ ст.

А Рада БНР – гэта рэальная грамадска-палітычная і дзяржаўная структура, якая дзейнічае з таго часу. Фактычна, сярод інстытуцыяў у Беларусі старэйшы хіба толькі Каталіцкі Касцёл. Гэта захапляе. Чальцы Рады – гэта некалькі дзясяткаў найбольш заслужаных актывістаў дыяспары ў розных краінах. Гэта адзіная структура, акрамя ЗБС “Бацькаўшчына”, якая аб’ядноўвае нашых эмігрантаў ад Канады і да Расіі.

– Такая сабе брытанская манархія?

– Ці калектыўная брытанская каралева (смяецца). Як і каралева, Рада мае важную місію як носьбіт і захавальнік традыцыяў.

– А які ваш удзел у Радзе?

– У сацыяльных сетках і на сайце мы пастаянна публікуем інфармацыю пра памятныя даты, дзеячаў, падзеі з гісторыі БНР. У вольны час я вывучаю гістарычную літаратуру пра БНР, дакументы і старыя газеты, якія ёсць у анлайн-дасяжнасці, шукаю там звесткі. Гэтак мы папулярызуем спадчыну, ідэі, выдатных асобаў. Цешуся, што пра ўсё гэта цяпер шырэй і шырэй пішуць у Беларусі. Ці мы неяк далі імпульс, ці проста трапілі ў агульны трэнд, я не ведаю. У любым выпадку шчыра рады.

На мітынгу ў Лондане

“У Беларусі ўсе каталікі, палякі, там касцёлы і замкі…”

– Як Беларусь бачыцца расійцам? Ці цікавая наогул?

– У Расіі ведаюць набор стэрэатыпаў: “Лукашэнка-бульба-трактар-партызаны”. Беларусь проста не цікавая. Прасунутыя людзі больш ведаюць Заходнюю Еўропу ці Амерыку. У Беларусь яны не ездзяць ці ездзяць вельмі мала. Зрэдку чалавек трапляе і набіраецца ўжо іншых стэрэатыпаў: “У Беларусі ўсе каталікі, палякі, там касцёлы і замкі…”

– Расійцы бачаць нас асобнай нацыяй і дзяржавай?

– Большасць расійцаў пра гэта наогул не думае. А хто думае, той мае, зноў жа, стэрэатыпы: “Там такія ж рускія людзі, толькі з Лукашэнкам”. Хаця і мовы, і прозвішчы, і культура – усё рознае. Мы сваяцкія, блізкія, але розныя нацыі. Расійцы – людзі максімалістычныя: або абдымаюцца па-брацку, або лічаць кроўным ворагам. Не хапае спакойнага дыстанцыйнага стаўлення.

Украіна заўжды была больш вядомай і цікавай. І памеры іншыя, і сувязяў больш, і цэнтры расійскай культуры (Кіеў, Адэса, Харкаў), і асобы (Гогаль, Булгакаў), усё на купу… Беларусь у гэтай сітуацыі выглядае белай плямай. Мінск ці Полацк так многа не значаць нават для адукаваных расійцаў.

“У Маскве і Піцеры былі нават суполкі БНФ”

– Беларуская дыяспара ў Расіі – што гэта?

– Ёсць Федэральная аўтаномія беларусаў у РФ, гэткая калядзяржаўная парасолькавая структура, якая аб’ядноўвае арганізацыі з Масквы, Самары, многіх іншых гарадоў. Але гэта больш нагадвае клуб людзей сталага веку, якія збіраюцца на Дзень перамогі, спяваюць савецкія песні, выдаюць кнігі пра Машэрава.

– Вам з імі цікава?

– Мне – не. Пры ўсёй павазе, хочацца нечага больш аўтэнтычнага, культурніцкага. Але яны часам прыслухоўваюцца, нядаўна ў Маскве Купалле пачалі ладзіць. Раней існавала і больш незалежніцкая дыяспара. У Маскве была нават суполка Беларускага народнага фронту на мяжы 1980-90-х. Але ўсё гэта цяпер у каматозным стане: нехта памёр, нехта адышоў.

– Можа, ёсць якая маладзейшая плынь?

– Маладой плынню быў я, калі быў маладзейшы (смяецца). У нулявыя была “дзвіжуха”. У 2011-м, калі я вярнуўся з Лондана, таксама нешта круцілася. Але пасля Крыму прыйшла нейкая агульная апатыя… З іншага боку, калі нехта хоча судакрануцца з беларушчынай ці паўдзельнічаць у якімсьці беларускім праекце – з гэтым тут проста. Ноч у цягніку – і ты ўжо ў Мінску.

Разам са Станіславам Шушкевічам на на Сёмым з’ездзе беларусаў свету

“Адзіная бяспройгрышная пазіцыя – гэта ўзаемная павага”

– Пасля Крыму вы неяк адчулі ўздым шавінізму? Стаўленне да ўкраінцаў ці беларусаў змянілася?

– Шавінізму – дакладна не. Ступень непаразумення паміж расійцамі, беларусамі і ўкраінцамі павялічылася, так. Больш абвостранае адчуванне “свой-чужы”, асабліва што да ўкраінцаў. А ў дачыненні да беларусаў я б не сказаў, што на побытавым узроўні нешта змянілася.

– У Беларусі адносна Расіі віруюць палярныя думкі: ад “брацкай любові” да “адбудавацца сцяною”… На вашу думку, як мусяць у ідэале выглядаць беларуска-расійскія стасункі?

– Расія нікуды не падзенецца: як была на ўсход ад Беларусі, так і будзе.

– А калі разваліцца на розныя дзяржавы?

– Людзі ўсё роўна застануцца тыя ж самыя. Адносіны паміж Расіяй і Беларуссю мусяць быць добрасуседскімі, збудаванымі на ўзаемнай павазе. А павагу выклікаюць людзі, якія перадусім паважаюць сябе. Калі беларусы ні тое не сёе: “Мовы не ведаем, культуры таксама, замежнікам кажам, што з Расіі, каб доўга не тлумачыць”, – то гэта сумна. Калі ж беларусы цвёрда стаяць за сваё, гэта ўжо зусім іншая пазіцыя.

Крэмль не разбурыцца. Масква была, ёсць і будзе. Адносна Масквы трэба сябе ўпэўнена пазіцыянаваць. Але і варагаваць няма сэнсу: сёння адзін урад, заўтра – другі, трэці. У доўгатэрміновай перспектыве адзіная бяспройгрышная пазіцыя – гэта ўзаемная павага.

Алесь Кіркевіч, budzma.by,
фота з архіву Алеся Чайчыца