Не толькі ў гісторыі нашай краіны шмат знакавых падзей, выбітных людзей. Адзін з тых, хто працягвае ствараць Беларусь, — Радзім Гарэцкі. Ён прэзідэнт МГА “Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” з 1993 па 2001 г., сябра Рады Згуртавання, акадэмік НАН Беларусі, заслужаны дзеяч навукі БССР, грамадскі дзеяч, аўтар многіх навуковых ды публіцыстычных прац. Ён маральны аўтарытэт і жыццёвы арыенцір для многіх.

Нядаўна — 7 снежня — Радзіму Гарэцкаму споўнілася 85 гадоў. Гэта стала добрай нагодай распытаць у Радзіма Гаўрылавіча пра жыццё і шлях да Беларусі, пра дзейнасць у Згуртаванні беларусаў свету “Бацькаўшчына” і шмат пра што яшчэ. Аповед Радзіма Гаўрылавіча прапануем увазе чытачоў.

Дзяцінства ў рускамоўным асяродку

Мой шлях да беларускай мовы быў няпросты. Я нарадзіўся ў Мінску, але мяне вывезлі разам з бацькамі: іх арыштавалі, як вядома, і мы паехалі на Салаўкі. Калі я з’ехаў з Мінска, мне было прыблізна гады чатыры, так што я не паспеў мову вывучыць.

Бацька і маці мае заўсёды размаўлялі і пісалі адно аднаму па-беларуску. А мяне збольшага гадавалі бабуля і дзядуля па маці. Яны таксама беларусы, родам з Беластока, але былі рускамоўныя, хоць і разумелі беларускую мову. І таму я чуў рускую мову,  бо асяродак быў рускамоўны. Бацька ж спачатку сядзеў у турмах, потым быў увесь час у камандзіроўках, і можна сказаць, што я сутыкнуўся з маленечкім беларускамоўным асяроддзем ужо калі мы жылі разам з бацькам і з маці, а гэта здарылася толькі калі я ўжо быў, мусіць, у восьмым класе, то бок досыць дарослым хлопцам.

Мы жылі тады на Урале, у горадзе Чусавым на рэчцы Чусавая. Гэта было пасля нашай эвакуацыі, у канцы вайны.

У нас сям’я была добрая, бацькі былі ласкавыя і вельмі да нас добра ставіліся, як да дарослых, ніколі не лаялі. Бацька працаваў геолагам на так званых “будоўлях камунізму”: будаваў гідраэлектрастанцыі, каналы. Ён быў галоўным геолагам ад Гідрапраекта — быў такі навукова-даследчы інстытут, які распрацоўваў геалагічныя ўмовы для гэтых “будоўляў камунізму”.

Бацька тады ўвесь час быў у камандзіроўках, у экспедыцыях, але мы ўжо жылі разам, і я пачуў родную мову. Праўда, мова ў бацькоў была не зусім такая, як цяпер, а бліжэйшая да тарашкевіцы, бо бацька мой 1900-га года нараджэння, маці — 1902-га.

Шлях да беларускай мовы

Вялікае ўражанне на мяне рабіла Беларусь, якой я не ведаў тады. Бацька заўсёды любіў, калі мая маці ці бабуля гатавалі, напрыклад, бульбачку са скваркамі. Казаў тады: “Ох якая смачная, ну проста як у Багацькаўцы!” А які-небудзь вінаград, які я вельмі любіў, бацька не прызнаваў. Я дзівіўся гэтаму, а ён тлумачыў: “Ды ў нашай Багацькаўцы не было такога, таму і не люблю”. І мне гэта запала ў галаву — а я ж яшчэ юнак быў: ну што гэта за Багацькаўка такая, якая на бацьку так уплывала?

Памалу ўбіралася мной беларуская мова ад бацькоў, а ў астатнім асяроддзе было чыста рускае. Бацька мне таксама пісаў лісты па-беларуску, тут ужо прачытаеш абавязкова, а з часам і я пачаў трошку гаварыць і пісаць: бацьку ж трэба было адказаць. Так я класе ў дзясятым, а можа, студэнтам ужо, пачаў патрошку размаўляць і пісаць. Вядома, мова была яшчэ дрэнная, таму што я яе толькі на слых ведаў, але патрошку ўцягнуся, пачаў разумець.

Мой брат, старэйшы за мяне на 4 гады, беларускую мову ведаў больш, таму што ён у Мінску вучыўся да другога класа. Мы з ім студэнтамі жылі ў Маскве адны, без бацькоў. Я паступіў у нафтавы інстытут, а ён — у педагагічны, на літаратуразнаўства. Мы пачалі гаварыць па-беларуску паміж сабой.

Неяк здарыўся цікавы выпадак. Калі я быў студэнтам і вучыўся, мусіць, на другім курсе, прыйшоў да нас вайсковец-аспірант. Калі ён пачаў гаварыць, я чую — ну такі ўжо акцэнт беларускі! Кажу: “Аляксандр Сямёнавіч, ты ж, відаць, з Беларусі?” Ён: “Так, з Беларусі”. І я пачаў да яго звяртацца па-беларуску, але ён са мной усё адно толькі па-руску гаварыў. І што цікава: у мяне беларуская мова гучала як маскоўская, а ён са мной гаварыў па-руску, але з такім выдатным беларускім гучаннем, што калі здалёк нас паслухаць, то адразу здавалася, што я гавару па-руску, а ён па-беларуску, хаця насамрэч было наадварот.

Пасля мы пасябравалі, а ён, Аляксандр Сямёнавіч Махнач, стаў потым віцэ-прэзідэнтам Акадэміі навук БССР. Ён да самага канца свайго — а памёр ён амаль у 88 гадоў — так заўсёды і гаварыў па-руску, але з заўважным беларускім акцэнтам.

Вяртанне на Радзіму

Першы раз я пабачыў Беларусь у 1961 годзе, калі мы з бацькам і з братам утрох прыехалі ў Беларусь на сваёй машыне з Масквы. У Магілёве жыў мой дзядзька, бацькаў брат Парфір. Спачатку мы паехалі да яго, а потым па ўсёй Беларусі. Нам вельмі спадабалася ўсё: людзі, мясціны, прырода. Адзінае, што нас здзівіла, — гэта што зусім мала было беларускай мовы. Мы ў Маскве паміж сабой па-беларуску, а сюды прыехалі… Калі мы ў Магілёве заходзілі, напрыклад, у краму і паміж сабой размаўлялі па-беларуску, то людзі адно аднаго штурхалі: “Во! Пісьменнікі да нас прыехалі”. Гэта нас моцна ўразіла. Мы спадзяваліся пачуць мову, а тут выяўляецца, што толькі пісьменнікі ў нас па-беларуску і размаўляюць! З аднаго боку, была радасць сустрэчы з Беларуссю, а з іншага — такая горыч і непрыемнасць у душы, што беларускай мовы зусім мала вакол.

Але я на Радзіму вярнуўся.

Бацьку КДБ не дазваляла сюды вяртацца як “ворагу народа”, мне — як сыну “ворага народа”. Былі розныя спробы, бацька ўвесь час імкнуўся вярнуцца хутчэй, але не атрымлівалася. Ён вярнуся толькі ў 1969 годзе. Яго аднавілі ў званні акадэміка (яму былі скасавалі гэтае званне, а пасля рэабілітавалі “за адсутнасцю складу злачынства”, то бок ён быў ні ў чым не вінаваты). Бацьку рэабілітавалі ў 1958 годзе, Максіма Гарэцкага — у 1959-м (пасмяротна), але бацьку дазволілі вярнуцца толькі праз 10 гадоў.

Я жыў у Маскве, мусіць, гадоў дваццаць, прычым у мяне была добрая праца ў Геалагічным інстытуце Акадэміі навук СССР. Гэта адзін з найлепшых інстытутаў, і ў мяне былі вялікія перспектывы, але бацька сказаў: “Давай едзь сюды”. Ён жа толькі гадоў у 70 вярнуўся на Радзіму. Ну, а я ў 1971-м вярнуўся, у снежні. Мяне запрасіў прэзідэнт Акадэміі навук БССР, Мікалай Аляксандравіч Барысевіч.

Так што амаль 40 гадоў я быў у Расіі, але беларускія карані і гены жылі, і я тут вельмі хутка адчуў, што я ў сваёй хаце. Гады разам з бацькам і маці на Радзіме былі для нас самымі добрымі і светлымі ва ўсіх адносінах: у працоўных і творчых, з асалодай ад беларускіх тэатраў, філармоніі, музеяў, сяброўства з пісьменнікамі, ад роднай прыроды і інш.

Хай начальства загаворыць па-беларуску

На жаль, у нас цяпер неспрыяльная сітуацыя для беларускай мовы. Вельмі кепска, што наш урад і ўсё кіраўніцтва не беларускамоўнае, а рускамоўнае. Яно супраць беларушчыны, і гэта тое, што мяне ўвесь час трывожыць. Тут трэба ўспомніць Коласа, які вельмі правільна сказаў, што калі нашае начальства загаворыць па-беларуску, дык і народ загаворыць.

Мы ўвесь час пад націскам то пальшчызны, то Масковіі. Ды хоць мова нашая забаранялася стагоддзямі, але яна жыла і жыве ўсё адно. Глядзіце: было вельмі кароткае Адраджэнне, калі нашая апазіцыя працавала моцна, калі быў прыняты закон аб мове, — гэта цягнулася менш за дзясятак гадоў, але нашая мова адразу пачала так пашырацца, што дзіву даешся! І я думаю: калі б у нас тут было беларускамоўнае асяроддзе і асабліва калі б згары не прымушалі гаварыць па-руску, усё было б нашмат лепш.

Хачу нагадаць пра беларусізацыю, якая ішла з 1919 года, асабліва ў 1920-я. Менавіта ў 1924 годзе адбылося паседжанне Савета народных камісараў Беларусі, калі была прынятая пастанова аб суцэльнай беларусізацыі. Перш-наперш, было там запісана, мы пераходзім на справаздачу па-беларуску, пераводзім на беларускую мову ўрад, найвышэйшыя дзяржаўныя органы і паступова ўсе астатнія. І ведаеце, наколькі я памятаю, недзе да 1928 года прыблізна 80% гэтых установаў працавала па-беларуску. Вось яна, беларусізацыя — умомант адбылася!

Калі мы прымалі закон аб мове — Ніл Гілевіч быў тады старшынёй камісіі па культуры і адукацыі, — дык таксама вельмі кароткі тэрмін абралі, але ўсё ж больш мякка падышлі — давалі 10 гадоў, каб на беларускую мову быў паступовы пераход. Але калі нашая краіна стала прэзідэнцкай, перыяд гэтай беларусізацыі быў яшчэ занадта малы, беларусізацыя не завяршылася. Хоць ужо ў той час вельмі многія і справаводства перавялі на беларускую мову, і самі на яе перайшлі. Калі б працэс працягнуўся, думаю, да гэтага часу беларуская мова ўжывалася б у 50% выпадкаў, а то і больш.

Калі нашая краіна стала прэзідэнцкай, прычым з рускамоўным прэзідэнтам, ды яшчэ дзякуючы рэферэндуму 1995 года, то з той задумы не атрымалася жаданага выніку.

Безумоўна, у справе беларусізацыі важная і адукацыя. У нас з гэтым вялікая бяда. Я думаю, калі б выконвалі наш закон, мы назіралі б зусім іншую карціну. Нават у сучасным законе запісана, што абедзве мовы дзяржаўныя. Але беларуская мова дзяржаўная чамусьці толькі ў двукоссі. Цяпер у мяне юбілей, многія мне дасылалі тэлеграмы па-беларуску, дык нават не ва ўсіх паштовых аддзяленнях прымаюць тэлеграмы па-беларуску! І такіх прыкладаў шмат.

А ў тыя часы — у 1920-я — было аж чатыры дзяржаўныя мовы. Тады лагодна ставіліся і да іншых моваў. Тыя, хто працуе ва ўрадзе ці на іншых высокіх пасадах, мусілі ўсе гэтыя мовы ведаць, а не толькі сваю родную. А цяпер паспрабуй па-беларуску звярнуцца — яны не разумеюць самых звычайных слоў, якія, я думаю, і рускія могуць зразумець! Хаця, заўважу, у нас многія рускія выдатна гавораць па-беларуску. Вось гэта правільны падыход: раз ты жывеш у гэтай краіне, ты павінен ведаць мову карэннай нацыі.

У нас увесь час уздымаюць пытанне незалежнасці. Дык я хачу сказаць, што незалежнасць без мовы беларускай, без культуры і іншых атрыбутаў беларушчыны немагчымая, і за гэта ўсім нам трэба змагацца. І вельмі добра, што нашая “Бацькаўшчына” таксама стаіць на гэтых пазіцыях. Мы не палітычная арганізацыя, але мы за беларускасць, і таму мы змагаемся за яе, бо нашая мэта — дайсці да беларускай Беларусі.

Жыццё з “Бацькаўшчынай”

Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” з’явілася ў час Адраджэння — у Савецкім Саюзе не магло весціся і гаворкі пра такога кшталту арганізацыі. А калі імперыя нечакана развалілася, то ўзнялі галовы розныя нацыянальнасці, у тым ліку беларусы, стварыліся нацыянальныя краіны. Тады і пачалася плынь Адраджэння. Ствараліся суполкі беларусаў, па-беларуску пачаў гаварыць і наш урад, і асабліва бээнэфаўцы на чале з Зянонам Пазняком, і многія іншыя.

Ініцыятыву ў стварэнні такой беларускай арганізацыі, як “Бацькаўшчына” праявіў Яўген Лецка, хоць гэтая думка лунала тады ў паветры. Лецка запрасіў сваіх аднадумцаў, у тым ліку і мяне, мы стварылі аргкамітэт, правялі ўстаноўчую канферэнцыю, потым зрабілі з’езд беларусаў блізкага замежжа… Нас зацвердзілі. Потым мы папрасілі Васіля Быкава быць прэзідэнтам. Ён не вельмі хацеў, бо насамрэч быў тады вельмі заняты, але разумеў, што справа годная, а нам, канечне, хацелася мець знакавую, магутную фігуру, якая б узначальвала Згуртаванне, каб надаць яму вагі.

Потым мы правялі Першы з’езд беларусаў свету, і тады да мяне падышоў Васіль Уладзіміравіч і прапанаваў, каб я заняў гэтую пасаду. Для мяне гэта было вельмі нечакана, але ён давёў, чаму хацеў бы бачыць мяне на чале Згуртавання. Так атрымалася, што ўсе неяк адразу згадзіліся з маёй кандыдатурай на з’ездзе, а іншых нават і не было. Мяне абралі аднагалосна.

Натуральна, было шмат працы. Гэта быў 1993 год, я ў той час ужо быў дырэктарам Інстытута геафізікі і геахіміі ў Акадэміі навук і апрача таго віцэ-прэзідэнтам Акадэміі навук, таму працы ў мяне было вельмі шмат. Да таго ж у Акадэміі навук у нас была складаная сітуацыя, многія хацелі яе ліквідаваць, рэфармаваць. Але я быў адносна малады, бадзёры, моцны, таму згадзіўся і працаваў і там, і там.

Мне здаецца, што мы ад пачатку дзейнасці Згуртавання сабралі вельмі добрую Управу. Кіраўніком мы тады выбралі Ганну Сурмач, я яе прапанаваў. Яна галоўным чынам і арганізавала Першы з’езд. Сурмач была дырэктарам Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, і ёй гэтая праца вельмі падабалася. Але яна таксама адчувала важнасць працы ў арганізацыі Згуртавання беларусаў свету, і яна кінула сваё дырэктарства, каб як мае быць працаваць тут. І асноўную нагрузку яна ўзяла на сябе, што мяне таксама кранула. У нас жа арганізацыя недзяржаўная: ніхто не дапамагае, мы самі павінныя неяк круціцца.

Вельмі важна, што наша дзяржаўнае кіраўніцтва тады ставілася да Згуртавання спрыяльна. Нам таксама шмат дапамаглі людзі, якія шчыльна працавалі з замежжам. Напрыклад, Пётр Краўчанка — былы міністр замежных справаў, Генадзь Бураўкін, які быў прадстаўніком Беларусі ў ААН, Вітаўт Кіпель, Янка Запруднік ды іншыя. Яны нам дапамагалі шукаць беларусаў у замежжы, усталёўваць з імі кантакт. Гэта была велізарная праца.

Акрамя таго, нам трэба было першы з’езд правесці легітымна. Ганна Сурмач узначаліла аргкамітэт па яго падрыхтоўцы і правядзенні. Мы звязваліся з беларускімі суполкамі ў замежжы, яны вылучалі дэлегатаў, і ў выніку на першым з’ездзе ў мінскім Тэатры оперы і балета сабралася поўная зала, нават не хапала месцаў.

Але колькі ж было цяжкасцяў, каб запрасіць дэлегатаў і зрабіць візы! Колькі было складанасцяў нашым суродзічам, каб сюды прыехаць! Многія ж баяліся: думалі, як прыедуць, іх тут жа схопяць і ў турму пасадзяць. Некаторыя так і не прыехалі!

А тыя, што прыязджалі, — на іх без слёз нельга было глядзець... Некаторыя прыязджалі — на калені падалі, цалавалі зямлю, бо нарэшце ўбачылі яе, родную! А некаторыя баяліся, аж дрыжэлі: возьмуць іх ці не возьмуць?

Незабыўны быў гэты з’езд. Усё ладзілася з дапамогай урада, нас ніхто не біў, не хапаў, наадварот, ахоўвалі. У нас завязаліся вельмі добрыя кантакты з нашымі дэлегатамі. У 1994 годзе была сустрэча беларусаў Паўночнай Амерыкі, і яны нас з Ганнай Сурмач туды запрасілі. Там мы сустрэліся і пасябравалі з многімі беларусамі, некаторых з іх ужо, на жаль, няма на свеце.

Пасля мяне і на другі тэрмін абралі, прасілі застацца і на трэці, але мы ў Статуце напісалі: кіраўнік толькі два тэрміны можа займаць пасаду, не больш. Я сказаў: “Я павінен выконваць закон”.

Потым абралі Анатоля Грыцкевіча, затым Аляксея Марачкіна, далей Алену Макоўскую, якая цяпер кіруе Згуртаваннем. Яна з намі была з самага пачатку, вырасла на нашых вачах: яна здольная, разумная, была ў курсе ўсіх нашых спраў, так што я думаю, яна таксама заняла па справядлівасці гэтае месца. Ніна Шыдлоўская і Алена Макоўская — тыя людзі, з якімі мы працавалі з самага пачатку.

Я па-ранейшаму застаюся ў Радзе і заўсёды дапамагаў і дапамагаю ў працы Згуртавання. Я ўдзельнічаў у падрыхтоўцы і правядзенні ўсіх з’ездаў. Другі, трэці і чацвёрты з’езды былі вельмі цяжкія, і нас многа разоў хацелі ліквідаваць. Розныя былі непрыемнасці, але, тым не менш, мы змаглі захавацца і мелі падтрымку ад дыяспары, стварылі пэўную колькасць нашых суполак і ў былым Саюзе, і ў далёкім замежжы. Так што я да гэтага часу неразрыўна звязаны са Згуртаваннем.

Парадоксы жыцця

Дачка мая Вольга нарадзілася ў Маскве, дзе мы тады жылі з маёй першай жонкай. Я з дачкой гаварыў па-беларуску, яна называла мяне татам, размаўляла па-беларуску са мной. А ў 1971 годзе мы прыехалі сюды, яна паступіла ў школу, прычым у беларускую, але з яе пачалі смяяцца, ціснулі на яе, каб яна адмовілася ад навучання па-беларуску. Так атрымалася, што ў Беларусі яе адвучылі ад мовы: яна ўсё разумее, але сама не гаворыць.

А з дачкой маёй разам вучылася Галіна Хінко, у якой, як і ў Вольгі, бацька беларус, а маці руская. Галя Хінко гаварыла толькі па-руску, але ўвесь час каля нас круцілася і так уцягнулася ў беларускую мову, што сама стала беларускамоўнай. Яны абедзве вельмі добра малявалі, але Вольга ў выніку пачала больш займацца спортам, а Галя скончыла мастацкае вучылішча, стала мастаком. Такія парадоксы нашага жыцця…

Любімая прафесія

У горадзе Чусавым, дзе мы жылі з бацькам, цячэ горная рака Чусавая. Яна вельмі бурлівая. Неяк мы спусціліся з бацькам па гэтай рацэ на плыце і ледзь не затанулі. Там увогуле шмат хто загінуў, на Чусавой. Самае важнае — не стукнуцца аб скалу. Вада б’е ў яе вельмі моцна, там самая глыбіня і страшныя віры. Але нас Бог мілаваў. Мне так спадабалася тая вандроўка, ды яшчэ бацька мне тое-сёе расказваў пра геалогію, што ўжо з восьмага класа я досыць свядома вырашыў зрабіцца геолагам. Тады было іншае стаўленне да геалогіі, гэта была вельмі паважаная і рамантычная прафесія, да якой усе імкнуліся. Цяпер больш прэстыжна быць прадпрымальнікам. Вельмі важна правільна выбраць прафесію. Некаторыя кажуць мне: “Як ты да гэтага часу працуеш? Можна ўжо і адпачываць!” Але мне падабаецца мая прафесія. Гэта вельмі важна. Я, калі выкладаў студэнтам, казаў: “Падумайце, самае важнае — адразу правільна выбраць прафесію, каб яна да самага канца жыцця вам вельмі падабалася, каб праца для вас была не нечым прымусовым, а радасным. Каб ішлі на працу як на свята”. У мяне так і атрымалася, так што я вельмі задаволены, што стаў геолагам.

Жыццёвы меланж

Сёлета ў мяне выйшла кніга “Лісты жыцця і кахання”, дзе я сабраў лісты маіх бацькоў. Іх каханне было надзвычай моцнае і трывалае, і ў лістах яны выказвалі свае пачуцці адно да аднаго. Лістоў у бацькі і маці амаль тысяча, а можа і больш. Яны вельмі цікавыя. Многія я ўжо друкаваў. А тут я сабраў лісты, дзе яны гавораць пра сваё каханне і пра жыццё.

Цяпер да друку рыхтуецца зусім іншая кніга. Рэч у тым, што я даўно пачаў пісаць пра выдатных геолагаў, такіх як Чэрскі, Вярнадскі, рабіў даклады. Потым пісаў пра свайго настаўніка, знаёмых геолагаў, затым пра сваіх знаёмых пісьменнікаў, асабліва ў сувязі з юбілеямі, а потым, калі пачалася перабудова і я пачаў займацца грамадскай дзейнасцю, то выступаў на розных з’ездах, на Днях Незалежнасці. І неяк аднойчы да мяне звярнулася Галіна Тварановіч. Яна літаратуразнаўца, доктар навук, прафесар. Яна папрасіла, каб я напісаў што-небудзь у часопіс “Тэрмапілы” (Беласток). Я напісаў, ёй гэта спадабалася, і яна ў далейшым прапанавала, каб я дасылаў яшчэ.

Я дасылаў у часопіс свае назіранні, успаміны — такія мініяцюры, і ўрэшце я задумаўся: а што гэта такое, тое, што я пішу? Трэба гэтаму даць нейкую назву. І я падумаў, што гэта меланж, жыццёвы меланж. Увогуле меланж — гэта сумесь. Ёсць такі панятак у геалогіі. Калі адна глыба зямной кары насоўваецца на другую, то між імі ўтвараецца сумесь розных парод. Цікавы атрымліваецца колер, вельмі прыгожая парода. А яшчэ панятак “меланж” ёсць у ткацтве — калі ніткі рознага колеру ствараюць стракатасць. Так з’явілася назва для маіх зацемак — “Жыццёвы меланж”. Галіна Тварановіч нават напісала артыкул “Меланж Радзіма Гарэцкага” пра гэтыя мае публікацыі. Урэшце іх набралася шмат, і Галіна Тварановіч сказала, што час ужо сабраць гэта ў кніжку. Я пагадзіўся, а тут і юбілей мой прыспеў.

З выданнем вельмі дапамагла “Бацькаўшчына” і Ніна Шыдлоўская з Аленай Макоўскай у прыватнасці. Яны і раней мне дапамагалі з выданнем кнігі “Браты Гарэцкія”.

Новая кніга хутка выйдзе. Там будуць і здымкі. Паколькі гэта “меланж” маіх уражанняў і пачуццяў, я туды змясціў свае здымкі разам з людзьмі, пра якіх пішу. Я вельмі ўдзячны і Галіне Тварановіч, і “Бацькаўшчыне”, і Ніне Шыдлоўскай, і Алене Макоўскай, без якіх гэтай кніжкі не было б.

Матэрыял падрыхтаваны Інфармацыйным цэнтрам МГА "ЗБС "Бацькаўшчына"

Фота: Аляксандр Ждановіч