Віктар Марціновіч: Чым заняцца летам у Беларусі?

Набліжаецца чэрвень, а значыць можна чакаць турыстаў — бо ў снежні ў Беларусі жыць цяжкавата. І як беларускаму пісьменніку, каб быць чытаным нават у Беларусі ў часы “Флібусты”, даводзіцца канкураваць з пісьменнікамі ўсіх астатніх краінаў, а таксама з усімі раней выдадзенымі беларусамі, так Беларусі ў часы лоўкостаў і Airbnb даводзіцца супастаўляць сябе з усім светам.

Беларусь не можа завабіць да сябе архітэктурнымі цікавосткамі. Давайце нарэшце ў гэтым сабе прызнаемся.

Я вельмі прыязна стаўлюся да нашых святых месцаў, да Навагрудка, Нясвіжа, Міра, але калі апошнім разам быў на Замкавым пагорку ў Нясвіжы (кастрычнік 2018), то бачыць вежу, складзеную з навюткай чырвонай цэглы, з барвовенькімі падваконнічкамі было фізічна балюча. Што могуць паведаміць аматару замкаў, які ўжо бываў у Чэхіі, Славакіі, Літве, Латвіі ці хаця б у Закарпацці, Мір ці Нясвіж? Акрамя вельмі сумнай гісторыі пра гоблінскую рэстаўрацыю?

Тое, што пакуль не “ахоплена рэстаўрацыяй” — гэта нізка руінаў. Яны могуць быць жывапіснымі, як палац Сапегаў у Ружанах (хто-небудзь, дарэчы, ведае, куды падзеўся старажытны драўляны герб з уваходнай брамы?), але чалавеку, які эмацыйна не прынітаваны да гэтай зямлі, глядзець на гэтыя руіны — не падпісаныя, не эксплікаваныя, не ўведзеныя ў агульны гістарычны наратыў — абсалютна бессэнсоўна. Гэта наш нацыянальны культ (і боль) — пакланенне страчанаму. Нават паляка ў гэта не ўцягнеш, не тое што немца. То пакінем руіны сабе.

Далей. Музеі. З музеямі ўсё яшчэ больш сумна. Таму што музеяў у нас няма нават у сталіцы. Не тое што годных няма — проста прымальных. Выстава жывапісу Барыса Грабеншчыкова, тэматычныя калекцыі пейзажу і гарадскога ландшафту “За 100 гадоў”, перамяшаныя з экспазіцыямі Айвазоўскага і дасланымі па каланіяльным размеркаванні яшчэ ў савецкія часы карцінамі іншых рускіх [другасных] геніяў — вось што такое наш музей. І гэта я — заўважце — нічога пра “выставу” “Сальвадора Далі” не кажу. Хаця мог бы. Гарадскі касцюм ХІХ ст. — гэта найлепшае і самае смелае, што мы гатовыя распавесці пра сваю гісторыю, бо статус БНР яшчэ не высветлены. То не вядзіце замежнікаў у музеі. Не няслаўцеся.

Што там далей па спісе нашых “вабаў”? Дык дарэчы! “Савецкі тэматычны парк”! “Лінія Сталіна”! Парк Перамогі! Кастрычніцкая плошча! Але вось халера: наша “саветчына” — не роўня не тое што маскоўскай, але нават кіеўскай. Гэта правінцыйная “саветчына” другаснай імперскай перыферыі. Кажаце, праспект Незалежнасці? Пагуляйце па Крашчаціку, і вы зразумееце, што асабліва ганарыцца ў плане “сталінак” нам не выпадае. Не кажучы ўжо пра Кутузаўскі праспект ці маскоўскія (а таксама варшаўскія, рыжскія і г. д. сталінскія “высоткі”, якіх у нас няма); нашы хвалёныя прывакзальныя вежы — копія Гагарынскай плошчы ў Маскве. Адно што там вежы з’явіліся яшчэ да вайны. То па савецкую гісторыю натуральна, турысты пацягнуцца да крэйсера “Аўрора”, будзьце ўпэўненыя.

Нарэшце, апошняе, што паказваюць у квяцістых прома-роліках пра Беларусь: “агратурызм”. “Руская лазня”, бліны, боршч, печ, яшчэ можна пагладзіць жывога каня і памацаць за цыцку карову. Дык вось, я нават не ведаю, на каго, на якую катэгорыю зацікаўленых гэта разлічана: у Літве, напрыклад, сядзіба з пазнакамі “агра-“ і “эка-“ мусіць падаваць гасцям да стала толькі тыя прадукты, якія выгадаваныя на тэрыторыі гэтай сядзібы — даніна павагі да актуальных трэндаў “лакальнасці” ежы: і што, шмат у нас сядзібаў, якія гатуюць свой хлеб з зерня, якое самі вырошчваюць, самі мелюць? 

Як высвятляецца, усюды, дзе ёсць чалавек — і як вынік дзяржава, якая таго чалавека кантралюе і “скіроўвае”, міністэрствы, якія таму чалавеку даюць “заданні”, лавіць у Беларусі абсалютна няма чаго.

Але чаго ў нас не адняць — дык гэта таго, што Беларусь — краіна рэк і азёр. У нас (усё яшчэ) шмат лясоў, і ў бальшыні з гэтых лясоў можна стаць з палаткай, бо яны (усё яшчэ) не прыватызаваныя. Нам такі парадак падаецца адзіна натуральным, хаця гэта зусім не так. У бальшыні еўрапейскіх краін магчымасць кемпінга жорстка абмежаваная некалькімі нацыянальнымі паркамі, такой блаславёнай вольніцы, як тут, калі можна арганізаваць цяпельца на любым выгане, ля любой ракі (бо зямля не належыць нікому), нават прысніцца нікому не можа. Гэты “дзікі” тып адпачынку, некамфортны, танны і непрэстыжны, па змаўчанні адкладаецца беларусамі “на апасля”, пакуль жа ўлетку мы імкнёмся на пляжы, да мора. А знаёмым замежнікам раім “Лінію Сталіна”, “Мір-Нясвіж” і ў найлепшым выпадку — выходныя ў якім-небудзь савецкім пансіянаце з жудаснай ежай і дыскатэкай “Для тых, каму за 50” вечарамі. 

Хаця трэба браць тушонку, самую танную — з ліку тых, дзе ў складзе толькі соль, мяса і перац; спальнік, кілімчык, спрэй ад кляшчоў, сякеру і намёт — і прадзірацца ў які-небудзь гушчар, каб пасядзець ля вогнішча пад зорамі і паслухаць сябе. Гэта самае каштоўнае, што можна зрабіць у маёй краіне ўлетку. Сюды, да свайго вогнішча, я б і клікаў турыстаў.

Віктар Марціновіч, budzma.by