Пра гісторыю і планы самай поўнай і самай вядомай анлайн-бібіліятэкі беларускіх кніг і выданняў kamunikat.org «Народная воля» распытала ў стваральніка партала, беластоцкага журналіста Яраслава Іванюка.

— У 2000 годзе ў мяне нарадзіліся два дзіцяці, — смяецца Ярэк, — мой сын і «Камунікат». А рабіць сайт, дарэчы, навучыла жонка.

Падрабязнасці 18-гадовай даўніны Яраслаў згадвае на прыгожай беларускай мове. Іванюк — класічны прадстаўнік беларусаў Падляшша: нарадзіўся, вырас і жыве ў Польшчы, але сам — этнічны беларус.

— Я гадаваўся ў сям’і, дзе па-польску нават не размаўлялі. Толькі на мове! — тлумачыць Ярэк. — Не літаратурнай, канешне: у Бельску-Падляшскім мы гаворым на нашым мясцовым дыялекце. Але школа ў мяне была беларуская, ліцэй — таксама беларускі, імя Тарашкевіча. Пытання нават не ўзнікала — беларус я ці паляк! I сына свайго я запісаў беларусам.

Таленавіты журналіст, прафесійны гісторык, харызматычная асоба. Пра такіх, як Іванюк, звычайна кажуць: «чалавек справы». Падаецца, што менавіта з жадання ствараць і з’явілася ўся гэта гісторыя пад назвай «Камунікат».

— Ой, якія там напалеонаўскія задумы! Пасля ўніверсітэта і некалькіх гадоў працы на «Польскім радыё для замежжа» я вярнуўся з Варшавы на Беласточчыну. Працаваў на «Радыё Беласток» і супрацоўнічаў з беларускай рэдакцыяй у Варшаве. А вы ж цудоўна ведаеце, што гэта такое. Прагучала праграма — і ўсё. А частку эфіраў хацелася ўсё ж такі захаваць. Перанесці іх, што называецца, на паперу. Так з’явіўся бюлетэнь «Камунікат», які я потым пачаў пераносіць у інтэрнэт.

— Першыя ўражанні згадаеце?

— Спачатку вельмі добра чыталі матэрыялы пад гістарычнай рубрыкай. Але я заўсёды думаў: калі ёсць такі сродак камунікацыі, як інтэрнэт, то ў ім павінна прыстунічаць і беларускае мастацкае слова! Так паціху дайшла справа і да літаратуры. Шчыра? Мне вельмі хацелася прэзентаваць яе менавіта адсюль, з Беласточчыны.

— Амбіцыйна!

— Але нам сапраўды цікава ўсё, што мае сувязь з беларускасцю ва ўсіх яе праявах. Зайдзіце на сайт: там ёсць перыёдыка, навуковыя даследаванні, слоўнікі, метадычныя дапаможнікі. Бывае, што кніжкі выходзяць на іншым канцы свету. Але калі яны пра Беларусь — калі ласка!

— Адлегласць, атрымліваецца, не перашкода?

— Слухайце, калі з-за мяжы можна рабіць беларускае тэлебачанне, якія тады пытанні з інтэрнэт-бібліятэкай? Больш за тое, нягледзячы на, як вы кажаце, адлегласці, мы працуем толькі са згоды аўтараў! Заключаем дамовы, усё робім афіцыйна.

— Усім бы вашым калегам такую прынцыповасць!

— А трапілі аднойчы ў сітуацыю. Раптам чалавек пытаецца: «А па якім гэта праве вы аддалі мае кнігі на іншы сайт?» Мы здзівіліся. А як пачалі разбірацца, дык на тым сайце ўсе нашы рэсурсы! I гэта прытым, што я заўсёды за тое, каб беларускага слова ў інтэрнэце было многа. Але давайце вырашаць падобныя пытанні усё ж такі больш элегантна. Хаця б спасылкі пазначаць, ці што.

— Яраслаў, як быць стваральніку бібліятэкі з асабістымі прыхільнасцямі? Ёсць нейкія рэчы, якія дакладна не з’явяцца на вашых «палічках»?

— Графаманства — гэта адразу «не». Ніколі не будзе на сайце антыбеларускіх тэкстаў або нейкіх шавіністычных гісторый. Але не думайце: здаралася, што і нам адмаўлялі. Нагоды? Ды самыя розныя. Скажам, адзін пісьменнік не захацеў з намі супрацоўнічаць, таму што на «Камунікаце» ёсць аўтары, з якімі яму, цытую, «не па дарозе».

— Дарэчы, рабіць пісьменнікам персанальныя старонкі — таксама ваша прыдумка?

— Нейкі я задужа станоўчы атрымліваюся (смяецца). Між іншым, я ведаю, што многія пісьменнікі адмыслова не робяць сайты, а даюць чытачам менавіта нашы, камунікатаўскія, каардынаты. Адмыслова не робяць сваіх сайтаў. Бо ўсё неабходнае ёсць у нас: біяграфія, здымкі, творы. Так што недарэмна я працаваў па начах. Ну і зноў жа — усё ў свабодным доступе. Толькі спампоўвай ды чытай.

Так, напрыклад, выглядае старонка пісьменніка Андрэя Федарэнкі на kamunikat.org

— Мара любога карыстальніка!

— Прысутнасць беларускага слова ў інтэрнэце і так не дужа вялікая. А калі мы яшчэ грошы за гэта будзем браць… Дарэчы, на «Камунікаце», калі вы заўважылі, ёсць шмат газет і часопісаў, якія маюць свае сайты, але мы і з імі дамовіліся! Каб у адным месцы была і тая ж «Народная Воля», і іншыя газеты.

— Скажаце — «іншыя». Сапраўдныя знаходкі! Прэса дакамп’ютарнага часу — не жарты.

— Алічбоўваем дзясяты год: самвыдат, незалежную прэсу, эміграцыйныя часопісы. Аказалася, што ў інтэрнэце няма не толькі газет пачатку 1990-х гадоў. Няма нават прэсы 2000-х! Прыйдзе час, калі за гэту справу возьмецца і Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Не хачу сказаць, што там нічога не робяць, не. Але, на жаль, мала што трапляе ў агульны доступ.

А вось цяпер уявіце: усю гэтую вяпікую камунікатаўскую справу стварае маленькі калектыў, не больш за дзесяць чалавек. Хаця такім рэсурсам мусіць займацца сотня людзей, разважае Яраслаў.

— Больш за ўсё намаганняў ідзе на алічбоўку старых газет. Часта ў іх проста нечытабельны стан, патрэбна рэканструкцыя. А рэканструкцыя — гэта заўсёды час, людзі і грошы. Бо я перакананы: за кожную справу людзям трэба заплаціць. А з валанцёрамі пакуль што складана. Так што сродкі — як звычайна, — самае балючае пытанне.

— Яраслаў, якая сёння статыстыка наведвання сайта?

— Скажу так: мінімум 1000 разоў на дзень сайт адкрываецца. I паколькі гэта не рэсурс навін, я лічу, што лічбы някепскія. Але бывае, што і яны павялічваюцца ў разы. Напрыклад, калі ў 2000-м у Беларусі былі выбары, мы паставілі на сайт «Малога канспіратара» (пра тое, як займацца апазіцыйнай дзейнасцю ва ўмовах палітычнага ціску). Спасылку на кніжку апублікаваў «Тут.бай» — і паказчыкі скочылі ў дзясяткі разоў.

— Яраслаў,чаго сёння не стае «Камунікату»?

— Я вельмі хачу пашырыць калекцыю аўдыякніг. I не проста пашырыць. Ёсць такая мара — іх рабіць! Скажам, з Зінаідай Бандарэнка мы пару гадоў таму запісалі «Птушак без гнёздаў» Ларысы Геніюш. Шыкоўна атрымалася. Я ўвогуле думаю, што сёння беларускую літаратуру варта было б папулярызаваць менавіта такім чынам.

— Цікава, а якія літаратурныя густы ў стваральніка бібліятэкі?

— То пойдзем у мой кабінет! Вось — на паліцах поўны збор Быкава, Караткевіча, усе нумары «Дзеяслова».

— І што, застаецца час на «пагартаць кніжку»?

— Ну як сказаць… Жыву я з журналістыкі. Акрамя радыё, працую ў Беларускім гістарычным таварыстве. Вечарамі-начамі раблю «Камунікат». Так, з вольным час праблема. Апошнім часам кніжкі радзей чытаю, але часцей слухаю — падчас прабежак. Можа, таму мне так хочацца нарабіць на сайце аўдыябукаў.

На развітанне задаю Яраславу самае простае, але, па вялікім рахунку, самае галоўнае пытанне: а навошта гэта яму? Калі можна проста хадзіць на працу, высыпацца, займацца домам, сям'ёй. Адпачываць, нарэшце.

— Не, ну бывае, што стомішся, — здаецца, нарэшце, Ярэк. — Але як падумаю, што няма ў свеце такой краіны, з якой бы яшчэ ні разу не зайшлі на «Камунікат»… Напэўна, людзям гэта ўсё ж такі трэба.

Р.S. У чэрвені 2018 года Яраслаў Іванюк разам са сваімі сябрамі- журналістамі Юрыем Калінам і Міхалам Сцепанюком заснаваў Фонд Kamunikat.org. У планах не толькі далейшае развіццё інтэрнэт-бібліятэкі, але таксама арганізацыя канцэртаў, вечарын, канферэнцый, праца з моладдзю.

Аліна Страшкевіч, «Народная воля»