Артыкул Паўла Клімкіна з'явіўся на «Украінскай праўдзе».
Нядаўна мы адзначылі 100-годдзе УНР. І вось 25 сакавіка спаўняецца 100 гадоў з дня абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі.
Думаю, што менавіта ўкраінскі прыклад натхніў беларускіх патрыётаў на стварэнне ўласнай дзяржавы. У любым разе гэтыя дзве падзеі, безумоўна, узаемазвязаны, як ўзаемазвязана і ўся гісторыя двух нашых краін і народаў.
На жаль, УНР і БНР не выстаялі і былі знішчаны рускімі і мясцовымі бальшавікамі.
Таму святкаванне юбілеяў адначасова нясе ў сабе і сумную ноту. Ноту страчанага шанцу, які нашмат шчаслівейшы за рэальнасць, якая тады так і не змагла рэалізавацца.
Хоць гісторыя і не ведае ўмоўнага ладу, цяжка не паддацца спакусе і не памарыць пра той альтэрнатыўны свет, у якім і Украіна, і Беларусь адстаялі незалежнасць і яшчэ ў 1918 годзе вярнуліся ў сваю натуральную еўрапейскую прастору.
Першы ўрад БНР
Я ўяўляю сабе, напрыклад, магутную канфедэрацыю Украіны, Беларусі, Польшчы і Літвы, аб'яднаную традыцыямі Рэчы Паспалітай. Спрацаваў бы пры такіх умовах пакт Молатава — Рыбентропа? Была б наогул вырашана Другая сусветная?
Мары марамі, але сінергія Украіны і Беларусі рэальна мае велізарны патэнцыял, які на працягу стагоддзяў добрасуседства і па сутнасці роднасных адносін мы ніколі так і не выкарысталі хоць бы на траціну.
У гэтым артыкуле я не стаўлю сабе за мэту даць афіцыйны аналіз бягучага стану нашых двухбаковых адносінаў, затое прапаную чытачу свае разважанні аб самой прыродзе і гісторыі ўзаемаадносін нашых двух народаў.
Здавалася б, у адносінах Украіны і Беларусі з даўніх часоў і да гэтага часу ўсё ясна і зразумела. Аднак, калі больш уважліва прыгледзецца, убачым у іх нямала парадаксальнага, а можа, і ўнікальнага.
Трэцяя ўстаўная грамата ад 25 сакавіка 1918 года, на падставе якой з'явілася Беларуская Народная Рэспубліка
Скажам, зусім нядаўна ў адным сваім артыкуле я задаваў рытарычнае пытанне: «Ці ёсць у цяперашняй Еўропе дзве суседнія краіны, у адносінах якіх не было б трагічных, крывавых старонак?». Дык вось, аказваецца, ёсць! І хадзіць нам далёка не трэба, таму што гэта Украіна і Беларусь!
За больш чым тысячу гадоў ні адной вайны, ні канфлікту, ні варожасці наогул!
Гэта надзвычайная рэдкасць і надзвычайная цывілізацыйная каштоўнасць. І, вядома, менавіта гэтая ўнікальная асаблівасць і стварае глыбінную аснову адносін паміж Украінай і Беларуссю, якіх бы палітычных вектараў не трымаліся кіраўнікі дзвюх дзяржаў у той ці іншы момант.
Вядома, можна растлумачыць такую гістарычную бесканфліктнасць брацтвам нашых народаў, але ўсе мы ведаем, што брацтва, на жаль, не заўсёды абараняе ад канфліктаў, часам, наадварот, комплекс «старэйшабрацтва» іх якраз і спараджае. Але ні ў нас, ні ў беларусаў, дзякуй Богу, такога комплексу ніколі не было.
Паштовыя маркі БНР
Што тычыцца сваяцтва, то нагадаю: менавіта беларусы з'яўляюцца найбліжэйшымі па крыві сваякамі ўкраінцам, адпаведна і найбліжэйшай да ўкраінскай мовы з'яўляецца беларуская, а не руская, як многія дагэтуль лічаць.
Падабенства гістарычных лёсаў таксама проста дзівіць. Якія б галавакружныя геапалітычныя трансфармацыі не адбываліся ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе, мы, хоць і не заўсёды па сваёй волі, аказваліся разам у адным і тым жа лагеры.
Продкі ўкраінцаў і беларусаў былі этнічным ядром Кіеўскай Русі, найбуйнейшай еўрапейскай дзяржавы таго часу. Асаблівую ролю ўкраінская і беларуская Русь грала і ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, а пазней Рэчы Паспалітай.
Гэты перыяд важны перш за ўсё тым, што Украіна і Беларусь, вызваліўшыся ад татара-мангольскага іга, рэінтэгруюцца ў еўрапейскую цывілізацыйную прастору, у прыватнасці, у нашы гарады прыходзіць Магдэбургскае права.
Між тым маскоўская частка былой Кіеўскай Русі застаецца пад Залатой Ардой, што ўсе больш павялічвае прорву паміж Масковіяй і Еўропай.
Па маім перакананні, менавіта распаўсюджванне Магдэбургскага права, а не мяжы царстваў, якія дзясяткі разоў ссоўваліся на ўсход ці на захад, вызначыла ў эпоху Сярэднявечча тую мяжу, якая да гэтага часу аддзяляе Еўропу ад ніяк не Еўропы.
У рамках Літоўскага княства і Рэчы Паспалітай Украіна і Беларусь, нягледзячы на ўжо відавочныя нацыянальныя адрозненні, тварылі практычна адну культурную цэласнасць. Таму беларуская Біблія Францыска Скарыны стала сваёй і на ўкраінскіх землях.
Вось і Сімяон Полацкі паехаў атрымліваць адукацыю ў Кіева-Магілянскай акадэміі, а рэктар гэтай акадэміі украінец Рыгор Каніскі стаў арцыбіскупам беларускім.
Беларусы заўсёды былі сваімі ў Войску Запарожскім. Самым выбітным ж сярод іх, бясспрэчна, з'яўляецца гетман Філіп Орлік, які быў выхадцам з беларускіх земляў і ўвайшоў у гісторыю як аўтар дакумента, які часта называюць першай у свеце канстытуцыяй.
Тытульная старонка Канстытуцыі гетмана Піліпа Орліка
У наступныя стагоддзі нашы дзве краіны ўваходзілі ў Расійскую імперыю, а пасля няўдалых спробаў вызваліцца ў 1918 годзе разам трапілі ў пекла Савецкага Саюза.
Нарэшце, у 1991 годзе менавіта Украіна і Беларусь у Белавежскай пушчы паставілі Маскву перад фактам распаду СССР.
Дарэчы, нядаўна меў гонар сустрэцца са Станіславам Шушкевічам. Я размаўляў па-ўкраінску, ён — па-беларуску, і мы выдатна разумелі адзін аднаго. І гэта тычылася не толькі мовы, але і поглядаў на будучыню нашых дзвюх краін і Еўропы.
Падпісанне Белавежскіх пагадненняў у Віскулях 8 снежня 1991
Такім чынам, можам канстатаваць практычна поўную раўналежнасць нашага гістарычнага развіцця. І менавіта ў гэтай паралельнасці, на маю думку, крыецца яшчэ адзін парадокс, на гэты раз, на жаль, са знакам мінус.
Складаецца такое ўражанне, што з моманту паглынання Расійскай імперыяй Украіны і Беларусі паміж імі ўзнікае нейкі нябачны штучны бар'ер. Асабліва гэта было заўважна ў СССР.
Што ўкраінскі і беларускі народы ведалі адзін пра аднаго? Толькі тое, што гаворка ідзе пра «таго другога малодшага брата» вялікай Расіі!
Апетая палітыкамі і паэтамі тройка славянскіх народаў-братоў на самой справе была пабудавана так, што і ўкраінская, і беларуская нацыя паасобку была арыентавана выключна на Расею і павінна была ў недалёкай перспектыве цалкам у ёй растварыцца.
Зразумела, што ў такой сітуацыі ўмацаванне прамой украінска-беларускай агульнасці без расійскага пасярэдніцтва было па меншай меры непажаданым.
У выніку сёння маем пачуццё сваяцтва, шчырую ўзаемную сімпатыю, але практычна поўную недасведчанасць аб культурным здабытку адзін аднаго, аб агульным мінулым, не хапае таксама і ўсведамленне таго, які магутны патэнцыял мае наша сінергія ва ўсіх без выключэння сферах.
Але ўсё гэта можна нагнаць, і мы гэта абавязкова зробім.
Галоўнае, што сяброўства паміж нашымі народамі сапраўды шчырае і існуе натуральнае ўзаемнае прыцягненне паміж нашымі культурамі.
Мяне, напрыклад, вельмі кранае тое, што самы папулярны беларускі рок-гурт «Brutto» выконвае на ўкраінскай мове песні на словы Ліны Кастэнка і Сяргея Жадана.
У сваю чаргу вядомы ўкраінскі пісьменнік Аляксандр Ірванец самастойна вывучыў беларускую мову і пераклаў творы Васіля Быкава і Уладзіміра Арлова. Такіх мастакоў пакуль адзінкі, але гэта выключна магутныя адзінкі.
Украінцы надзвычай высока цэняць тое, што многія беларусы салідарызуюцца з Украінай у яе барацьбе за незалежнасць і дэмакратыю. Нездарма ў 2016 годзе ў Кіеве быў адкрыты Памятны знак беларусам, якія загінулі за Украіну.
Міхаіл Жызнеўскі
Ён увекавечвае імёны Міхаіла Жызнеўскі, які адным з першых загінуў ад снайперскай кулі на Майдане, а таксама Алеся Чаркашына і Віталя Цялежанка, байцоў тактычнай групы «Беларусь», якія загінулі ў баі з расійскімі акупантамі на Данбасе.
Што тычыцца афіцыйных адносін паміж Кіевам і Менскам, то яны, безумоўна, з'яўляюцца сяброўскімі. У той жа час, будзем шчырыя, поўная ліквідацыю згаданага вышэй бар'ера адчувальна тармозіцца тым, што цяпер ідзе менавіта той перыяд, калі Украіна і Беларусь рухаюцца па розных палітычных вектарах.
Мінск арыентаваны на інтэграцыю з Расіяй, а Кіеў — з Еўрасаюзам і НАТО. Аднак не факт, што такое разыходжанне назаўжды.
Што тычыцца Украіны, то яна выбрала свой кірунак канчаткова, у адпаведнасці са сваёй цывілізацыйнай прыроды і логікай гістарычнага развіцця, мы ведаем цану свайму выбару і гатовыя за яго змагацца.
Што да Беларусі, то абгрунтаванасць яе цяперашняй арыентацыі не выглядае такой жа пераканаўчай, хоць вырашаць пра сваю будучыню, вядома ж, будуць самі беларусы.
Як бы там ні было, ніякія адрозненні не могуць служыць перашкодай для інтэнсіўнага развіцця двухбаковага супрацоўніцтва і рэальнага збліжэння двух роднасных народаў.
Асобна хачу адзначыць важную пасрэдніцкую ролю Беларусі ў спробах урэгуляваць расейска-ўкраінскі ваенны канфлікт на Данбасе.
Калі ўзгадаць, што Расея ў 2014 годзе наогул адмаўлялася ісці на любы дыялог, прыкідваючыся, што яна тут «ні пры чым», то, магчыма, Мінск быў тады ледзь ці не адзіным месцам, дзе было магчыма арганізаваць перамоўны працэс.
У той жа час, кажучы аб украінска-беларускіх адносінах, не магу абысці маўчаннем абуральны выпадак, які шакаваў і абурыў усю Украіну.
Маю на ўвазе дзёрзкае выкраданне ў жніўні мінулага года расійскімі спецслужбамі на тэрыторыі Беларусі 19-гадовага ўкраінца Паўла Грыба. Скажу шчыра, вельмі цяжка каго-небудзь пераканаць у тым, што рускія маглі ажыццявіць гэтую досыць складаную аперацыю без ведама сваіх беларускіх калегаў.
У любым выпадку гэты прэцэдэнт азначае, што ні адзін украінскі грамадзянін больш не можа адчуваць сябе ў бяспецы, знаходзячыся ў Беларусі. Вельмі трывожны сігнал.
Зрэшты, перакананы, што нягледзячы на ўсе цяперашнія адрозненні ў палітычных курсах і ідэалагічных устаноўках, нягледзячы на небяспекі, якія стварыла ў рэгіёне агрэсіўная і настойліва палітыка Расіі, ва Украіны і Беларусі не толькі агульнае мінулае, але і агульная будучыня. І гэта будучыня — аб'яднаная дэмакратычная Еўропа. Бо логіку гісторыі не абысці, у рэшце рэшт яна заўсёды перамагае.
“Наша Ніва”
