Прапануем вашай увазе інтэрвью з вядомым бібліёграфам, архівістам і літаратуразнаўцам Лявонам Юрэвічам, які працуе ў Публічнай бібліятэцы Нью-Ёрка.
— Вы працуеце ў Публічнай бібліятэцы Нью-Ёрка, ці складана было атрымаць гэтую працу. Распавядзіце, якія былі патрабаванні ці абмежаванні (па полу, расе, поглядам)? А ўвогуле ў вас бібліятэкары могуць ствараць першасныя арганізацыі палітычных партый і рухаў ў бібліятэках?
Праца ў гэтай бібліятэцы — мая першая і, як на сёньня, адзіная ў ЗША. Прыехаў я ў Нью-Ёрк у лютым 1993 году, а ў красавіку ўжо пачаў працаваць. Трапіў фактычна выпадкова: прыйшоў знаёміцца з спадарыняй Зорай Кіпель, а празь нейкі тыдзень яна прапанавала падаць заяву на самы першасны узровень працы ў бібліятэцы — ёсьць такая пазіцыя пад назовам “паж” (page). Мне хапіла на яе веданьня мовы, тым болей, што паж акурат патрабаваўся ў Славянскі аддзел.
Ні пра якія погляды, натуральна, не пыталіся. Дый наагул у бібліятэцы ты можаш належаць толькі да прафсаюзаў. Ніякіх палітычных “гурткоў” няма й ня можа быць. Размовы пра палітыку, рэлігію й сэкс ня надта ўхваляюцца на працоўным месцы: тэмы дражлівыя, датклівыя, “выбухныя”. Лепш пазьбягаць іх і проста рабіць сваю працу.
— Цікавіць таксама на якія сродкі працуе бібліятэка, ці аказвае яна платныя паслугі, ці падтрымліваецца з дзяржаўнага бюджэту, ці шукае мецэнатаў альбо атрымлівае нейкія гранты? Cуадносіны такой падтрымкі. І ўвогуле што можаце сказаць пра матэрыяльна-тэхнічную кампутарную забяспечанасць.
Нашая бібліятэка — гэта не дзяржаўная ўстанова. Так, мы атрымоўваем датацыі ад штату, якія маюць тэндэнцыю памяншацца, але маем і свае фонды. Таксама адмысловымі аддзеламі вядзецца праца па пошуку мецэнатаў, і вынікі бываюць ашаламляльныя. Напрыклад, Стыў Шварцман, чыім імем названы сёньня галоўны будынак, зь ільвамі, ахвяраваў на бібліятэку больш за 100 мільёнаў даляраў. Кіраўнікі асобных аддзелаў таксама маюць права — і карыстаюцца ім —падаваць заяўкі на гранты — менавіта на свой аддзел.
Што да кампутарнай забясьпечанасьці — карыстаньне кнігамі й кампутарамі ў нас дармовае, як і сам інтэрнэт. Каталёгі, базы дадзеных, за якія плоціць сама бібліятэка, — усё ў вольным доступе. Чытач можа прыйсьці з сваім кампутарам і працаваць, а можа узяць напракат ноўтбук і сядзець зь ім у будынку бібліятэкі, пакуль той адчынены.
— Ці мяняецца неяк праца бібліятэк пры змене ўлады ў Белым Доме, ці ў Нью-Ёрку? Ці прызначаюцца новыя кіраўнікі бібліятэк, архіваў, музеяў пасля такіх зменаў? І ці ёсць цэнзура, спецсховы ці абмежаванні у камплектаванні фондаў бібліятэк?
Не, зьмена прэзыдэнтаў ці мэраў аніяк не адбіваецца на працы бібліятэкі й не выклікае ланцуговую рэакцыю. Эканоміка — вось што кіруе намі. Агульная эканамічная сітуацыя ў краіне адчувальна адбіваецца на бібліятэцы.
Спэцсховаў у савецкім разуменьні ў нас няма. Затое ёсьць калекцыі (аддзелы), куды вось так проста з вуліцы ня трапіш. Гэта архівы, гэта рэдкія кнігі — чытач мусіць мець дастаткова важкія падставы, каб туды зайсьці. Ня раз здаралася, што наведвальнік замаўляе першавыданьне толькі таму, што яму ці ёй захацелася пачытаць кнігу. Як бы: дзе тут Біблія Гутэнбэрга — я мушу спраўдзіць цытату з Апакаліпсісу. Канечне, гэта недапушчальна.
— Суадносіны электроннага (кампутарнага) і традыцыйнага (папяровага) напрамкаў працы бібліятэк. Інтэрнет, алічбаваныя выданні ў працы супрацоўнікаў бібліятэк і чытачоў. Выкідваюцца ці захоўваюцца ў закансерваваным выглядзе традыцыйныя (картачныя) каталогі і картатэкі?
Натуральна, электронныя рэсурсы займаюць усё болей месца. У нас у вольным доступе больш за 800 базаў дадзеных — на самыя разнастайныя тэмы. Таксама і часопісы, газэты ўсё болей выкарыстоўваюцца ў электронным фармаце. Нямала кніг у электронным выглядзе таксама — іх можна чытаць і з хаты пры наяўнасьці чытацкага пасьведчаньня.
На сёньня каталёг, зразумела, электронны, але на паліцах, як помнік, хутчэй, стаяць тамы кніжнага каталёгу, якія, у сваю чаргу, былі зробленыя праз капіяваньне картак. Іх любяць разгортваць турысты і рабіць зь імі здымкі.
— А што можна сказаць пра наведнікаў бібліятэкі, хто гэтыя людзі ў асноўным. Ці магчыма абслугоўвацца на адлегласці, праз інтэрнэт?
О, гэта самы розны народ. І мясцовыя — дасьледнікі, студэнты, пэнсіянэры, і тыя, хто адмыслова прылятае, прыяжджае, каб скарыстаць з нашых збораў. І, так, у нас ёсьць паслуга, якая называецца Ask NYPL — “спытай Бібліятэку”. Пытаньні могуць быць дасланыя праз e-mail, па тэлефоне — голасам ці тэкстам, або праз факс… калі вы знойдзеце яшчэ працоўны. І мы маем на іх адказваць. Пытаньні разьмяркоўваюцца паміж аддзеламі — каму чыя дзялянка.
— Наколькі жорстка пастаўлена дысцыпліна для супрацоўнікаў, пакаранні за спазненні, тэхналагічныя парушэнні і да т.п. Прафесійны і міжасобавы мобінг – уціск, прыніжэнні з боку адміністрацыі, калег.
У нас вялікі горад і адна з найстарэйшых сістэмаў падземкі — ад 1904 г. Натуральна, што час ад часу нешта ламаецца — і тады спазьненьне непазьбежна. Але ніякіх пакараньняў за гэта: ты або адпрацоўваеш, застаўшыся пазьней, або бярэш з свайго адпачынковага часу.
Пра нейкія прыніжэньні, па-шчырасьці, ня чуў. У нас ёсьць даволі моцны прафсаюз, ёсьць аддзел кадраў, куды можна зазваніць, напісаць, калі маеш нейкія праблемы. Здаецца, найбольш распаўсюджаным было так званае sexual harassment — сэксуальныя дамаганьні — за гэта было звольнена некалькі чалавек.
— Меры ўганаравання і заахвочвання за добрыя паказчыкі працы, формы “сацыялістычнага (капіталістычнага) спаборніцтва”.
Ну што значыць “добрыя паказчыкі”? Ёсьць праца, і ты яе мусіш выконваць, за тое й заробак атрымоўваеш. Прэмій у нас няма паводле вызначэньня.
— Наколькі прафесійна і сацыяльна абаронены бібліятэкары як прафесійна-сацыяльная праслойка грамадства. Якія прафсаюзы і грамадска-прафесійныя арганізацыі існуюць ў бібліятэках?
Як троху вышэй згадаў, у нас даволі моцны прафсаюз. І звольніць некага — нават калі працаўнік таго заслугоўвае — ой як няпроста. На маіх вачах цягнулася змаганьне з адной бібліятэкаркай, якая была алкагалічка, піла на працы. Дык спатрэбіўся амаль год часу, каб кіраўнікі аддзелу пазбавіліся ад яе: усё мусіць быць задакумэнтавана, не адзін раз напісана ў той самы аддзел кадраў — каб было дастаткова відавочна, што не хвілінная злосьць ці помста кіруе начальнікам.
Наконт сацыяльнай абароненасьці — вельмі важна, што бібліятэка дае медычнае забесьпячэньне, прычым ня толькі на свайго працаўніка, але і на ўсю сям’ю, за вельмі невялікія грошы.
— Сацыяльная і грамадская прэстыжнасць бібліятэчнай працы ў ЗША… Памеры заробкаў бібліятэкараў у параўнанні з іншымі прафесіямі, у залежнасці ад навуковых ступеняў.
Баюся, сытуацыя і з прэстыжнасьцю, і заробкамі — ва ўсіх бібліятэках сьвету прыкладна аднолькавая.
У амэрыканскай бібліятэцы багата пасадаў рознага ўзроўню. Уласна “бібліятэкар” — гэта пасада досыць высокая ў бібліятэчных рангах. Ты можаш стацца ім толькі займеўшы навуковую ступеню, прычым, менавіта ў галіне бібліятэказнаўства. Ступені ў іншых галінах не дадаюць табе ні да пазіцыі, ні да заробку ані цэнту. Іншая рэч, што яны робяць цябе большым спэцыялістам у нейкай канкрэтнай галіне, што таксама каштоўна.
— Найбольш буйныя кнігазборы беларусікі ў бібліятэках і прыватных кнігазборах у ЗША. Іх запатрабаванасць чытачамі.
Як на мяне, збор беларусікі ў нашай бібліятэцы — найлепшы й найбольшы, асабліва што датычыцца эміграцыйных выданьняў: наўрад ці дзе яшчэ ў сьвеце ёсьць аналягічны.
