З прычыны жорсткага графіку сябра Іркуцкага моладзевага клубу “Крывічы” Алег Рудакоў меў літаральна гадзіну вольнага часу, але ўсё ж скарыстаў яе на тое, каб завітаць на сядзібу “Бацькаўшчыны” і апавесці пра ўдалы выступ “Крывічоў” на фестывалі “У госці да Лепельскага Цмока-2018”, пра свае этнаграфічныя вандроўкі па Іркуцкай вобласці, пра “дырнікаў” і чарадзейныя ўласцівасці рабіны, пра асаблівасці іркуцкага “Лысага”, а таксама падзяліўся планамі па выданні кружэлак.

Мы вельмі ўдзячныя арганізатарам фэсту “У госці да Лепельскага цмока-2018” за тое, што запрасілі нас.

На жаль, праз тое, што квіткі былі за свой кошт, з нашага гурта “Крывічы”, які налічвае дванаццаць чалавек, даехаць змаглі толькі трое. Але ўсё ж такі мы прывезлі спецыяльную праграму, падрыхтаваную адмыслова для Беларусі. Гэта аўтэнтычныя беларускія песні, запісаныя падчас нашых этнаграфічных вандровак па вёсках, утвораных беларускімі перасяленцамі падчас сталыпінскіх рэформаў. Згодна са звесткамі Іркуцкага архіву за прамежак часу з 1902 па 1912 гады беларусаў у Прыбайкаллі паболела на 300 000. У адным толькі Тулунскім раёне са 157 “сталыпінскіх” вёсак 124 вёскі былі створаны якраз беларусамі. Гэтыя вёскі там дагэтуль існуюць, і дагэтуль там кампактна пражываюць беларусы. Старыя людзі распавядалі, што жыхары такіх вёсак нават жаніцца ці выходзіць замуж стараліся за сваіх. Напрыклад, з вёскі [Ахілі] Эхірыт-Булагацкага раёна ездзілі сватацца за 130 кіламетраў у вёску Тургенеўка Баяндаеўскага раёна. Дагэтуль у вёсках Іркуцкай вобласці жывуць [Цюшкевічы], Макарэвічы, людзі з іншымі беларускімі прозвішчамі... А самае галоўнае, што там жывуць дзядулі і бабулі, якія, хаця і нарадзіліся ўжо ў Сібіры, памятаюць аповеды перасяленцаў і падтрымліваюць беларускія побытавыя традыцыі.

Вось як, напрыклад, у вёсцы Чэрчэт, якой, дарэчы, 18 жніўня споўнілася 115 гадоў ад утварэння. Яны на кожны юбілей запрашаюць “Крывічоў” на свята, але сёлета я быў вымушаны прасіць у іх прабачэння, паабяцаўшы, што Беларусь пра іх даведаецца, бо на Лепельскім фестывалі я са сцэны паведамлю ўсім пра гэтую важную дату. Так і зрабіў. Гэтая вёска адметная тым, што там амаль на кожнай хаце – на брамах, на сценах або нават на плытах – ёсць васьміканцовая беларуская зорачка, “валошка”. Я думаў, што гэта такое ўпрыгожанне, але мне патлумачылі: гэта абярэгі ад навальніцы, ад Перуна, якога там, дарэчы, усе ведаюць. Па наяўнасці такой зоркі на хаце адразу бачна, хто ў вёсцы карэнны жыхар, а хто прыезджы. Пра выкарыстанне такой зоркі як абярэгу ў Беларусі я не чуў.

Або яшчэ адна таямнічая традыцыя. У Зімінскім раёне, у вёсцы Філіпаўск адна жанчына ўзгадвала пра суседнюю вёску, якая знікла ў 60-я гады, калі пачалі ствараць саўгасы і аб’ядноўваць паселішчы ў вялікія сёлы. Беларусаў, якія там жылі, звалі “дырнікамі”. Справа ў тым, што яны “маліліся Сонцу”: рабілі ў кожнай хаце дзірку ва ўсходняй сцяне, якую закрывалі адмысловым коркам, і штораніцы пільнавалі, калі пачынае ўставаць сонца, каб на нейкі час гэты корак дастаць і даць першым промням “асвяціць” жытло. Я спрабую знайсці ў Іркуцкай вобласці пра гэты абрад нейкую інфармацыю, але пакуль што безвынікова.

У беларускіх вёсках Прыбайкалля перад хатай робіцца палісаднічак, які не выкарыстоўваюць як грады, а садзяць там кветкі і – абавязкова – рабіну. Бо лічыцца, што гэтае дрэва “аберагае”, адцягвае кепскую энергію, спрыяе сямейнаму дабрабыту, суцішвае сваркі. Больш за тое, падобна на тое, што ў Іркуцк рабіну якраз беларускія перасяленцы з сабой і прывезлі. Рабіна, у выніку, добра адаптавалася і разраслася па ўсіх навакольных лясах... Можна казаць, што гэта цяпер сімвал беларускай Сібіры, накшталт бярозак для рускіх.

Расказваць можна бясконца. У нас ёсць ідэя выдаваць альманах, друкаваць у ім розныя гісторыі, аўтэнтычныя легенды і казкі, нават вершаваныя, якіх нам таксама шмат распавядаюць у беларускіх вёсках. Таксама хочам выдаць трэцюю кружэлку – не можам жа мы ўвесь час спяваць тыя самыя песні, трэба пашыраць рэпертуар, а старыя песні архіваваць, тым больш што матэрыялу ўжо ёсць і на чацвертую. Але ўсё традыцыйна ўпіраецца ў грошы.

Дзве песні з тых, што “Крывічы” прадставілі на фестывалі, мы запісалі ў Дакучыц Ніны Кузьмінічны з вёскі Тургенеўка – іх спяваў яе бацька 1914 года нараджэння і бабуля, якая нарадзілася ў вёсцы Малеч Пружанскага ўезду Гродзенскай губерні. Унікальную песню “Была ў мужа кабылка й кароўка” і яшчэ адну прывезлі ад Лісуткі Парфянёнак, чые дзяды былі перасяленцамі з Віцебскай губерні. І яшчэ дзве песні “з Гомельшчыны” – ад Дусі Харчанка.

Пад Іркуцкам амаль што ў кожнай вёсцы ёсць дамы культуры, а пры іх – нейкія ансамблі. Калі гэта беларускія вёскі, то мы стараемся іх натхняць на беларускія спевы, хоць яны ўсё адно стараюцца выконваць больш сучасныя, з аранжыроўкамі, як яны самі гавораць – “больш весялейшыя”. Старажытныя, архаічныя песні яны, на жаль, часта лічаць нуднымі і не дужа цікавымі.

Зрэшты, з этнаграфічных вандровак мы вяртаемся не толькі з песнямі, але і з танцамі. Іх мы таксама прывезлі ў Лепель. На фестывалі нам далі магчымасць выступіць аж два разы. Мы сваім выступам апоўдні на галоўнай сцэне адкрывалі фестываль, за паўгадзіны выканалі шэсць песень. А яшчэ праз нейкі час выступалі на танцавальнай пляцоўцы, куды агулам да нас прыйшло блізу 150 чалавек. На просьбу гледачоў мы, вядома, праспявалі яшчэ колькі песень, але ў асноўным заводзілі карагоды, якім навучыліся ў сваіх этнаграфічных экспедыцыях. Напрыклад, вельмі просты, але старажытны “Запляціся пляцень”, крыху адрозны ад тутэйшага варыянт “Лысага”, рэдкія танцы “Падгорная”, “Чацвёра”, “Шасцёра” і некаторыя іншыя. У беларускіх сбірскіх вёсках іх памятаюць, танчаць, а ў Беларусі пра іх ведаюць мала. Я думаю, гэта звязана з тым, што перасяленцы жылі кампактна і кансерватыўна, а праз Беларусь за гэты час пракаціліся дзве сусветныя вайны і урбанізацыя...

Я вельмі ўдзячны ўсім, хто спецыяльна прыехаў на фестываль, каб падтрымаць нас. Да нас падыходзілі людзі, якія прыехалі з Воршы, з Мінску, з Полацка, з Магілёва, і казалі, што ехалі сюды адмыслова на нас, каб нас падтрымаць, паглядзець як мы танчым і паслухаць, як мы спяваем.

Гутарыў Сяргей Кандраценка, прэс-сакратар ЗБС “Бацькаўшчына”