Да 30-й гадавіны Указа Прэзідэнта СССР «Аб аднаўленні правоў усіх ахвяраў палітычных рэпрэсій 20-50-х гадоў» ТАСС апублікаваў (з купюрамі, на жаль) інтэрв’ю Міхаіла Сяргеевіча Гарбачова:

«Адстойваць гэтыя дасягненні перабудовы трэба і сёння, таму што працягваюцца спробы апраўдаць масавыя рэпрэсіі, абвясціць злачынцаў "эфектыўнымі мэнэджэрамі" <...> Зноў мы чуем: "час быў такі", "лес сякуць - трэскі ляцяць". Гэта недапушчальна, гэтаму трэба даваць адпор, і дзяржава, кіраўніцтва краіны павінна заняць цвёрдую пазіцыю, адкінуць падобныя спробы ».

«...свайго перагляду чакалі тысячы спраў, пляма несправядлівасці не была змытая з нявінна пацярпелых людзей».

«Дзяржава павінна была нарэшце назваць рэчы сваімі імёнамі. І гэта было зроблена. Рэпрэсіі былі названыя незаконнымі, было сказана, што яны пярэчаць асноўным грамадзянскім і сацыяльна-эканамічным правам чалавека. Была пастаўлена задача хутчэйшага пераадолення наступстваў беззаконняў, злачынстваў на глебе злоўжывання ўладай. І пасля падпісання ўказа працэс рэабілітацыі, фактычна прыпынены ў 1960–1970-я гады, пайшоў хутчэй, тысячы людзей даведаліся, што добрае імя іх бацькоў і мацярок адноўлена».

«Канчаткова і беспаваротна адмовіцца ад аб’яўлення палітычных праціўнікаў, нязгодных, іншадумцаў "ворагамі народа", зацвердзіць на справе нормы і прынцыпы прававой дзяржавы. У гэтых адносінах перабудова была велізарным крокам наперад. І мы змаглі прыйсці да таго рубяжа, калі паўтарэнне падобнага стала немагчымым».

Найважнейшы Указ, важныя словы з цяперашняй будучыні.

У 2013 годзе я быў экспертам пры фарміраванні Федэральнай праграмы па ўвекапомненні памяці ахвяр палітычных рэпрэсій. Прапанаваў уключыць у Праграму пералік рашэнняў, прынятых у тую даўнюю адлігу, і завяршыць словамі: «Недапушчальнымі з’яўляюцца няспынныя спробы апраўдаць рэпрэсіі асаблівасцямі часу ці ўвогуле адмаўляць іх як факт нашай гісторыі».

Праграму ў 2013-м не прынялі з фінансавых меркаванняў. У 2015 годзе амаль усе мае прапановы ўвайшлі ў Канцэпцыю дзяржаўнай палітыкі па ўвекапомненні памяці ахвяр палітычных рэпрэсій.

Словы прамоўленыя, Канцэпцыя ёсць. Аднак не словамі і канцэпцыямі гарантуюцца правы людзей. Іх гарантуе сам народ штогадовым волевыяўленнем па тых ці іншых пытаннях свайго жыцця.

У суботу 15 жніўня 2020 года я раніцай дапамагаў пасля бальніцы калегу па Праваабарончай радзе Пецярбургу, па піцерскіх справах памяці аб рэпрэсаваных Уладзіміру Эдуардавічу Шнітке. Затым вырашыў адвезці кветкі да аддзялення Пасольства Рэспублікі Беларусь на знак салідарнасці з адстойваннем беларусамі права на свабоднае волевыяўленне. Каля метро «Плошча Мужнасці» выбіраў кветкі. Узяў белую хрызантэму з чатырма кветкамі і чатыры чырвоныя гваздзікі. «Гэта вы Цою панясе?» – з разуменнем запыталася прадавачка. Відаць, не першы раз у яе куплялі кветкі па дарозе на Багаслоўскую. "Не, не Цою. Завязу да беларускага консульства. Падтрымаю беларусаў у іх праве на сумленныя выбары».

І толькі пад вечар зразумеў, як сугучна склалася. Бо менавіта песня Віктара «Пераменаў!» з даўняй адлігі гучыць цяпер у Беларусі.

Анатоль Разумаў, Санкт-Пецярбург