17 лютага 2014 г. мі­нае пер­шая га­да­ві­на смер­ці Сак­ра­та ЯНО­ВІЧА. Ва­шай ува­зе пра­па­ну­ем ін­тэр­в’ю, якое Сак­рат Яно­віч даў Юр­ку Ляш­чын­ска­му 29.10.1991 го­да для бе­ла­ру­скай ра­ды­ё­пе­ра­да­чы «Пад зна­кам Па­го­ні» ў Радыё Беласток.

Юр­ка Ляш­чын­скі: — Ка­лі га­во­рым пра асо­бу Сак­ра­та Яно­ві­ча, та­ды аса­цы­ю­ец­ца ён на так з бе­ла­ру­скай па­лі­ты­кай ці ўсё-та­кі з лі­та­ра­ту­рай?

Сак­рат Яно­віч: — Я ду­маю, што я — лі­та­ра­тар. Я ха­чу быць лі­та­ра­та­рам, я ім з’яў­ля­ю­ся і цвёр­да па­ста­на­віў, што ім бу­ду. Па­лі­ты­ка — гэ­та мая пры­го­да. Па­лі­ты­ка — гэ­та неш­та та­кое, што ўвар­ва­ла­ся ў маё жыц­цё не­дзе, ска­жам, дзе­сяць га­доў та­му, мо і ра­ней тро­хі, і я быў пры­му­ша­ны зай­мац­ца па­лі­ты­кай, пры­му­сі­лі ака­ліч­нас­ці. Я ска­жу так, бо не бы­ло ка­му леп­ша­му за мя­не зай­мац­ца па­лі­ты­кай, та­му я стаў па­лі­ты­кам. Але ў мя­не та­лен­ту па­лі­ты­ка ня­ма. Я да­стат­ко­ва ста­ры, каб ве­даць, што ў мя­не ёсць та­лент лі­та­ра­та­ра, та­лент пісь­мен­ні­ка.

— Давай­це та­ды па­гу­та­рым пра лі­та­ра­ту­ру. Пры­го­да з лі­та­ра­ту­рай па­ча­ла­ся ў Вас з юнац­кіх га­доў.

— Наколь­кі па­мя­таю, са­праў­ды, па­чат­кі бы­лі ў кан­цы дзя­цін­ства ці юна­цтва, пад ка­нец па­чат­ко­вай шко­лы, ка­лі ха­дзіў у шо­сты ці сё­мы клас. Та­ды па­чаў пі­саць вер­шы, бо так заў­сё­ды бы­вае на па­чат­ку, што ўсе пі­шуць вер­шы, хто ду­мае зай­мац­ца лі­та­ра­ту­рай. А пас­ля толь­кі ад­ны пе­ра­ста­юць пі­саць, дру­гія пі­шуць да­лей. Трэ­ба бы­ло на­пі­саць тут для на­ша­га па­лі­тыч­на­га ру­ху ней­кі гімн. І ста­ла­ся так, як ня­раз у ма­ім жыц­ці бы­вае, што вы­кон­ваю тое, ча­го не ха­чу, а што ёсць пат­рэб­нае. З ма­ёй па­лі­тыч­най дзей­нас­цю так ста­ла­ся, як з гэ­тым гім­нам. Я та­кі гімн на­пі­саў пад за­га­лоў­кам «Бе­ла­стоц­кая пры­ся­га»

Не про­сім ла­скі ані змі­ла­ван­ня,

Са­мі мы возь­мем лёс нам на­леж­ны,

Бу­дзем на­ро­дам, бо ай­чы­ну ма­ем,

На век бе­ла­ру­скім све­ту не­за­леж­ным.

На па­мяць прод­каў усе да­ем пры­ся­гу,

Не гнуць ка­ле­няў у ча­сы тры­во­гі,

До­ля нам не па­ні, за на­шу зня­ва­гу,

Гань­ба і па­гар­да, хай ра­ту­юць Бо­гі.

Крыў­дзе не да­мо­ся, прэч ад­го­нім лі­ха,

Пой­дзем мы шля­ха­мі да жыц­ця і сла­вы,

Ра­зам і на­пе­рад, хто ся­дзіць там ці­ха...

Наш штан­дар вы­со­ка і тру­бяць фан­фа­ры.

Не про­сім ла­скі ані змі­ла­ван­ня,

Са­мі мы возь­мем лёс нам на­леж­ны,

Бу­дзем на­ро­дам, бо ай­чы­ну ма­ем,

На век бе­ла­ру­скім све­ту не­за­леж­ным.

Во та­кі гімн на­пі­саў я на зло­ме вась­мі­дзе­ся­тых і дзе­вя­но­стых га­доў, ка­лі мы ўсе іш­лі ў па­лі­ты­ку. Ства­ра­лі сваю пар­тыю БДА ці іш­лі на вы­ба­ры.

— А лі­та­ра­ту­ра? Яна заў­сё­ды бы­ла з Ва­мі?

— Я па­чаў іс­на­ваць у лі­та­ра­ту­ры не­дзе ў па­чат­ку 60-х га­доў, ка­лі з’я­ві­лі­ся мае тэк­сты, мае тво­ры, якіх я і сён­ня, ка­лі ча­сам чы­таю, не са­ро­ме­ю­ся. Гэ­та па пры­чы­не, што яны доб­рыя на маё ад­чу­ван­не, на мой густ, вя­до­ма. А ўсё па­пя­рэд­няе, што я на­пі­саў у пя­ці­дзе­ся­тыя га­ды, гэ­та бы­лі зя­лё­ныя рэ­чы, тэк­сты вель­мі зя­лё­ныя, няс­пе­лыя, што зрэш­ты і не дзі­ва, бо я та­ды меў двац­цаць га­доў з ліш­нім. Што ча­ла­век мо­жа ведаць і ра­зу­мець у та­кім уз­рос­це? Ну, вель­мі ма­ла.

Лі­та­ра­ту­ры пат­рэб­нае жыц­цё, во­пыт. Трэ­ба тро­хі па­жыць на све­це, бо кніж­кі трэ­ба чы­таць, але ад са­мо­га чы­тан­ня кні­жак ча­ла­век яш­чэ не зда­бы­вае той ра­зум­нас­ці, якая пат­рэб­ная ў лі­та­ра­ту­ры. Каб пі­саць тво­ры, трэ­ба мець ужо ней­кае, та­кое глы­бей­шае, я б ска­заў, ра­зу­мен­не жыц­ця ча­ла­ве­ка.

— Ма­е­це за са­бою не­каль­кі дзе­сят­каў твор­чых га­доў, але мно­гім чы­та­чам, а і мне так­са­ма, най­больш вя­до­мыя Ва­шыя мініяцю­ры, не апа­вя­дан­ні ці дра­мы.

— Та­му, ві­даць, што яны мне най­лепш уда­юц­ца і што ў мі­ні­я­цю­рах спраў­дзіў­ся най­лепш мой лі­та­ра­тур­ны та­лент. Я і сам ад ней­ка­га ча­су ўсве­дам­ляю са­бе, што ка­лі што-не­будзь за­ста­нец­ца з ма­ёй твор­час­ці, ка­лі што-не­будзь пе­ра­жы­ве са­мо­га мя­не, то гэ­та мі­ні­я­цю­ры. Хоць на па­чат­ку гэ­тых двац­ца­ці з ліш­нім га­доў ча­ла­век не мае і не мо­жа мець аж так яск­ра­вай свя­до­мас­ці, у чым ён ме­на­ві­та най­леп­шы. Та­му на па­чат­ку трэ­ба спра­ба­ваць сіл у роз­ных жан­рах лі­та­ра­тур­най твор­час­ці. Я так­са­ма гэ­та ра­біў. На­пі­саў не­каль­кі апо­вес­цей, два ра­ма­ны, шэ­раг дра­ма­тыч­ных тво­раў, але час па­ка­заў, што я па­ві­нен пі­саць пе­ра­ду­сім мі­ні­я­цю­ры. Боль­шую, як ка­жуць, па­ло­ву жыц­ця маю ўжо за са­бою. Ужо мне трэ­ба жыць аш­чад­на, трэ­ба лі­чыць свае сі­лы, якіх за­ста­ло­ся не так мно­га. І та­му мне трэ­ба кан­цэн­т­ра­вац­ца на гэ­тым ад­ным.

— Ча­ста ў Ва­шых тво­рах пра­яў­ляецца ма­тыў Кры­нак, малой баць­каў­ш­чы­ны.

— Крын­кі — гэ­та мая род­ная мяс­ці­на, мая ма­лая ай­чы­на. У Крын­ках я паз­наў свет. У Крын­ках я паз­наў смак хле­ба і смак ва­ды, смак мат­чы­най ла­скі, смак баць­коў­скай апе­кі, смак сяб­роў­ства, на­ву­кі, кні­жак... Усё па­чы­на­ла­ся ў Крын­ках. У Бе­ла­сто­ку я толь­кі жы­ву. У Бе­ла­сто­ку я апы­нуў­ся толь­кі та­му, што ў Крын­ках не бы­ло для мя­не хле­ба. І ні­чо­га па‑за гэ­тым. З кож­ным пісь­мен­ні­кам так ёсць, што пі­ша пра сваю род­ную ва­ко­лі­цу. Адам Міц­ке­віч пі­саў пра На­ваг­рад­чы­ну, бо ён ад На­ваг­рад­ка. Так­са­ма Аляк­сандр Пуш­кін пі­саў пра Санкт-Пе­цяр­бург і Пскоў­ш­чы­ну, бо ён ад­туль. І ў кож­на­га аў­та­ра ёсць гэ­та ма­лая ай­чы­на. Я з Кры­нак узяў­ся і ў Крын­кі ўсё сваё жыц­цё вяр­та­ю­ся. Хоць це­раз, ска­жам, амаль паў­ве­ку, ка­лі я зна­хо­джу­ся ў Крын­ках, а ў Крын­ках зна­хо­джу­ся ча­ста, я ў іх зноў па­чы­наю жыць так на­па­ло­ву, бо Крын­кі мне ўжо ро­бяц­ца чу­жы­мі. Яны ўжо вель­мі апа­ля­ча­ны, ужо змя­ніў­ся дух. Я ўжо там па­чы­наю быць чу­жым ча­ла­ве­кам. Пры­хо­дзіць ужо но­вае па­ка­лен­не, якое ўжо не ёсць бе­ла­ру­скае. Я ўжо з ім не маю па­ра­зу­мен­ня, не маю кан­так­ту, я ўжо ім як бы чу­жа­зе­мец. І гэ­та ёсць мая дра­ма, але не толь­кі мая. Гэ­та дра­ма цэ­ла­га май­го па­ка­лен­ня бе­ла­ру­саў, якія ро­бяц­ца та­кі­мі чу­жын­ца­мі ў сва­ім до­ме.

— Па­ру га­доў та­му на­пі­са­лі Вы сла­ву­тую скар­гу на гісто­рыю «Эле­гія беларуская». Ці сён­ня (ма­ем ка­нец 1991 го­да — аў­тар) пага­джа­е­це­ся з на­пі­са­ным та­ды?

— І так, і не. Гэ­та зна­чыць, што мы, бе­ла­ру­сы, так ад­роз­ні­ва­ем­ся ад ін­шых на­ро­даў, што ў нас не на­род ства­рае дзяр­жа­ву, а дзяр­жа­ва ства­рае на­род. У на­шым вы­пад­ку гэ­та Бе­ла­ру­ская Рэс­пуб­лі­ка, ці яна хо­ча та­го, ці не хо­ча, ство­рыць і ства­рае бе­ла­ру­скую на­цыю. А не на­ад­ва­рот, як у па­ля­каў, ці лі­тоў­цаў, дзе на­род вы­хо­дзіць на ву­лі­цы ты­ся­ча­мі і мі­льё­на­мі, і ства­рае сваю дзяр­жа­ву, сваю не­за­леж­насць. У Бе­ла­ру­сі сот­ні ты­сяч, мі­льё­ны не вы­хо­дзі­лі і не вый­дуць на ву­лі­цы, каб ад­бу­да­ваць бе­ла­ру­скую не­за­леж­насць. Бе­ла­ру­ская не­за­леж­насць нам як бы лё­сам, як бы гі­сто­ры­яй пас­ла­ная, як бы гэ­та бы­ла рас­п­ла­та гі­сто­рыі пе­рад на­мі. Гэ­тай вяль­мож­най па­ні, якая дае на­рэш­це спра­вяд­лі­васць на­ша­му на­ро­ду за вя­кі пры­ні­жэн­ня, пе­рас­ле­ду, зніш­та­жэн­ня, зніш­чэн­ня, бо ж мы, бе­ла­ру­сы, зніш­ча­ныя гі­сто­ры­яй, і як бы ў гі­сто­рыі абу­дзі­ла­ся сум­лен­не. Быц­цам яна па­ду­ма­ла, што за ўсе па­ку­ты, за ўсе вя­кі цэ­лыя гэ­тых смер­цяў, па­жа­раў, спу­ста­шэн­няў дае нам сён­ня шчас­це мець сваю дзяр­жа­ву, сваю не­за­леж­насць, дае нам шчас­це быць на­ро­дам. Бо мы бу­дзем на­ро­дам ад гэ­та­га мо­ман­ту, ка­лі Бе­ла­ру­ская Рэс­пуб­лі­ка ста­ла не­за­леж­най, то мы ўжо бу­дзем на­ро­дам, мы ўжо ні­ку­ды не па­дзе­нем­ся. Я на­ват ска­жу больш. Ка­лі б мы на­ват і не ха­це­лі быць на­ро­дам, ка­лі б мы на­ват пла­ка­лі, што не хо­чам быць на­ро­дам, што не хо­чам быць бе­ла­ру­са­мі, то мы ўжо і так імі бу­дзем, бо ёсць Бе­ла­ру­ская Дзяр­жа­ва. На­рэш­це!