У Цюменскай вобласці, за дзве з паловай тысячы кіламетраў ад Беларусі, нашу краіну ведаюць не толькі як гандлёвага партнёра, але і як… далёкую радзіму. Там, у аддаленых вёсках, захавалася беларуская мова яшчэ дарэвалюцыйнага ўзору, рыхтуюць нацыянальныя стравы з бульбы і спяваюць беларускія песні. Пра тое, як жывуць нашы суайчыннікі ў Сібіры, карэспандэнту «Звязды» распавёў Уладзімір ШУГЛЯ, ганаровы консул Беларусі ў Цюмені, старшыня Цюменскай абласной арганізацыі «Саюз — інтэграцыя брацкіх народаў».
Ад беларускасці да Беларусі
— Уладзімір Фёдаравіч, наколькі мне вядома, вашы бацькі былі беларусамі. А вы лічыце сябе беларусам?
— Я беларус. Так атрымалася, што нарадзіўся я ў сям’і вайскоўца, таму бацькі часта пераязджалі з гарнізона ў гарнізон. Часам я нават кажу, што нарадзіўся на колах. Таму, нягледзячы на тое, што мама была з Барысава, тата — з Гродзенскай вобласці, я нарадзіўся ў Расіі, а вось чатыры старэйшыя сястры — яшчэ ў Беларусі. Няхай жылі мы далёка ад гістарычнай Радзімы, беларускасць у нашым укладзе была. Нават самае простае — у побыце часта выкарыстоўваліся беларускія словы «цыбуля», «юшка». Праўда, па-беларуску я не размаўляю, бо ўсё жыццё пражыў у Расіі. Яшчэ вельмі часта ў сям’і заходзіла гутарка пра Беларусь, і нацыянальнасць мы заўсёды пісалі адну — беларусы. Чацвёра маіх дзяцей, што таксама нарадзіліся і выраслі ў Расіі, па нацыянальнасці таксама беларусы.
— Раскажыце, як вы сталі ганаровым консулам?
— У людзей бывае цяга да чагосьці. У мяне яна таксама была: даведацца пра свае карані. Дасягнуў гэтай мэты — адчуў сябе больш моцным. Мой радавод узыходзіць да ХVІІ стагоддзя, і дагэтуль мае сваякі жывуць у Карэліцкім раёне. Гэта першае.
Другое — палітычны складнік. Калі разваліўся Савецкі Саюз, я задумаўся над тым, каб стварыць нацыянальна-культурнае таварыства. І яно з’явілася: «Аўтаномія Беларусь» аб’яднала ўсіх тых, хто не забыў беларускую культуру. А ў 2005 годзе ўзнікла новае аб’яднанне «Саюз — інтэграцыя брацкіх народаў», куды могуць уступіць усе людзі, арганізацыі, якім не абыякавая Беларусь. Ужо ў той час мне хацелася, каб Цюменская вобласць і Беларусь падтрымлівалі не толькі культурныя сувязі, але і гандлёвыя, гуманітарныя. Праз нейкі час Міністэрствам замежных спраў Беларусі было прынята рашэнне перавесці аддзяленне пасольства з Цюмені ў Краснаярск. Але здымаць беларускі сцяг, да якога прывыклі, было проста нельга. І мне прапанавалі стаць ганаровым консулам. (Ганаровы, або няштатны, консул — чалавек, які выконвае абавязкі консула на грамадскіх пачатках. — аўт.). Прыйшлося пагадзіцца, таму што Беларусь мне не абыякавая. Ганаровы консул — той жа самы дыпламат, якому не налічваецца зарплата. Ён утрымлівае консульскі апарат за ўласны кошт.
Наш анклаў у Сібіры
— У 1930‑я гады ў Сібіры існаваў беларускі нацыянальны раён. Як атрымалася, што нашы людзі апынуліся так далёка ад радзімы? Якая гісторыя беларускай супольнасці ў Сібіры?
— Тады яшчэ была Уральская губерня, і частка сучаснай Цюменскай вобласці ўваходзіла ў яе склад. І Табарынскі раён, дзе якраз і жыло шмат беларусаў, сёння мяжуе з Цюменскай вобласцю. Калісьці менавіта ён і быў беларускім нацыянальным раёнам. Вось такі цікавы факт прывяду: на працягу прыкладна 5–7 гадоў тады справаводства там вялося на беларускай мове. І ўсё таму, што ў гэтым раёне было вельмі шмат нашых перасяленцаў: беларусы складалі каля 70% ад усяго насельніцтва. Але потым змянілася дзяржаўная палітыка, і ўсе нацыянальныя раёны ліквідавалі. У 1970–1980 гады ў Цюменскую вобласць зноў пачалі прыязджаць беларусы. Менавіта яны пабудавалі горад нафтавікоў Лангепас.
Дагэтуль, пачынаючы з сярэдзіны ХІХ стагоддзя, былі перасяленцы — сасланыя ўдзельнікі паўстання 1863–1864 гадоў, потым сяляне, якія ў пошуках лепшай долі, зямлі на колах пускаліся ў далёкае падарожжа ў 90‑я гады ХІХ стагоддзя і ў часы Сталыпінскай рэформы. Дарэчы, з‑за таго, што яны дабіраліся самастойна, у Сібіры іх празвалі самаходамі.
— У Сібіры пражывала вялікая колькасць старавераў, якія вядуць даволі замкнёны лад жыцця. Як складваліся адносіны беларусаў-перасяленцаў і мясцовых жыхароў?
— Разумееце, тут праблема не ў нацыянальнасці, а ў рэлігійных перакананнях. Старавер нават конаўку іншаверцу не дасць. Або дасць, а потым выкіне. Гэта ўсё розніца падыходу да рэлігіі. Таму нават калі праваслаўны рускі, а не беларус, прыязджаў у Сібір — стараверы ставіліся да яго гэтак жа. Што тычыцца іншых мясцовых жыхароў, то з імі адносіны ў беларусаў складваліся вельмі добрыя і асіміляцыя праходзіла вельмі хутка. Але засталіся глухія вёскі — напрыклад, у Вікулаўскім раёне Цюменскай вобласці. Там захаваліся кампактныя паселішчы беларусаў і побыт іх застаўся практычна нязменным — нават пасля таго, як у Сібіры выраслі цэлыя пакаленні людзей, якія ніколі не бывалі на радзіме.
— А беларускай мовай карыстаюцца ў побыце?
— Песні спяваюць на чыстай беларускай мове, а вось у побыце часцей гавораць на трасянцы.
Пераемнасць традыцый
— Якія нацыянальныя абрады, звычаі захавалі беларусы Цюменскай вобласці?
— Варта назваць абрад пераносу абраза «Свечка», які існуе ў вёсцы Асінаўка Вікулаўскага раёна. Паводле падання, гэты абраз быў прывезены яшчэ першымі перасяленцамі з Магілёўшчыны, ён лічыцца захавальнікам жыхароў гэтай вёскі. Назва «Свечка» (насамрэч, гэта абраз «Уваскрэсенне Хрыстова») паказвае на тое, што сам абрад, хутчэй за ўсё, калісьці быў сумешчаны з распаўсюджаным раней у некаторых раёнах Беларусі народным святам, якое сыходзіць каранямі ў дахрысціянскую гісторыю. У вёсцы існуе традыцыя — кожныя Каляды пераносіць абраз з адной хаты ў другую, дзе ён будзе захоўвацца ўвесь наступны год.
— Калі ў Цюменскай вобласці так шмат беларускіх перасяленцаў, то, можа, там ёсць і рэстараны беларускай кухні?
— На жаль, рэстаранаў менавіта беларускай кухні ў нас няма. Само слова «Беларусь» у назве некаторых устаноў прысутнічае (напрыклад, кавярня «Белая Русь»), але рэстаранаў, кавярняў беларускай кухні пакуль няма. Трэба камусьці прыехаць да нас і заняцца гэтым.
Свая газета ў Цюмені
— Раз на квартал у абласной газеце выходзіць разварот, дзе распавядаецца пра беларуска-расійскія адносіны. Раскажыце пра гэта падрабязней. Хто рыхтуе матэрыялы? Ці ўдзельнічаюць у гэтым беларусы-перасяленцы?
— Газета называецца «Саюз — інтэграцыя брацкіх народаў», гэтак жа, як і арганізацыя. Але яна ідзе не як асобнае выданне з уласным накладам, а як дадатак да абласной «Цюменскай праўды», тыраж якой складае 15 тысяч асобнікаў. Газета выходзіць раз на тры месяцы. Праўда, за яе выхад даводзіцца асобна плаціць.
Мы апісваем нашы гандлёва-эканамічныя сувязі з Беларуссю, справы, якімі займаецца ганаровы консул, а таксама нашы беларускія святы… Часам падключаюцца чытачы-беларусы, так што ў нас ёсць і пазаштатныя карэспандэнты. Напісаць у нашу газету могуць і людзі з Беларусі, якім не абыякавы лёс іх землякоў-перасяленцаў.
Даведка
З Цюменскай вобласцю Беларусь мае вялікі таваразварот: у 2013 годзе ён склаў больш за 6 мільярдаў долараў. Акрамя гандлёва-эканамічных сувязяў, наладжана і гуманітарнае супрацоўніцтва. З беларускімі ўніверсітэтамі супрацоўнічаюць Цюменскі дзяржаўны ўніверсітэт, Цюменскі дзяржаўны нафтагазавы ўніверсітэт, Цюменская дзяржаўная акадэмія культуры, Цюменскі дзяржаўны архітэктурна-будаўнічы ўніверсітэт. Ганаровым консулам таксама праводзіцца праца па наладжванні пабрацімскіх сувязяў паміж гарадамі Цюменскай вобласці і гарадамі Беларусі. Сёння «сябруюць» Брэст і Цюмень, Магілёў і Табольск, Клімавічы і Заводаўкоўск.
Надзея Юшкевіч