Ці ёсць эканамічны і інтэлектуальны патэнцыял у беларускай дыяспары і што трэба рабіць, каб уключыць яго ў рашэнне праблем Беларусі на дадзеным этапе? Адказы на гэтыя пытанні высвятляла карэспандэнт "АиФ".Нічога новага, дарэчы, у гэтым няма - калі Кітай праводзіў эканамічныя рэформы, ён выкарыстаў грошы і сувязі кітайскай дыяспары. Да гэтай практыкі ў складаныя часы звярталіся і іншыя краіны.
Шэсце беларусаў Іркуцка падчас гарадскога карнавалу, 2011 г.
- За мяжой, па розных ацэнках, пражывае каля 3 мільёнаў беларусаў. І, думаю, у наяўнасці эканамічнага, інтэлектуальнага патэнцыялу ў фактычна траціны беларускай нацыі, сумнявацца не даводзіцца, - распавяла "АиФ" кіраўнік міжнароднага грамадскага аб'яднання "ЗБС" Бацькаўшчына" Алена Макоўская. - Дыяспара ўжо не раз аказвала нам падтрымку: велізарнай была дапамога беларусаў замежжа пацярпелым ад чарнобыльскай аварыі - гэта тысячы тон гуманітарнай дапамогі ад беларускіх арганізацый ЗША, Канады, аздараўленне дзяцей за мяжой, дапамога дзіцячым дамам беларусамі Вялікабрытаніі і інш. Нагадаем і аб садзейнічанні ў выданні беларускіх кніг, адраджэнні гісторыка-культурнай спадчыны, у наладжванні эканамічных сувязяў Беларусі з іншымі краінамі і г.д. Але супрацоўніцтва з беларускай дыяспарай не можа быць аднабаковым працэсам. Беларусі трэба працаваць з дыяспарай не кропкава, а сістэмна. Падтрымка сваіх дыяспар пастаўлена на дзяржаўны ўзровень ва ўсіх краінах, якія мяжуюць з Беларуссю, у нас жа распрацоўка закона і дзяржпраграмы аб дыяспары цягнецца вось ужо 10 гадоў. У выніку многія аб'яднанні беларусаў пакінутыя сам-насам са сваімі праблемамі. А іх не мала: для захавання сваёй культуры патрэбныя школы, курсы, мясцовыя газеты. Таму і ідзе такімі тэмпамі асіміляцыя беларусаў. Самы яркі прыклад: з 1991 па 2001 гг. у Расіі знікла паўмільёна беларусаў. Не, яны не памерлі і не з’ехалі, яны проста перасталі лічыць сябе беларусамі.
Трывожную тэндэнцыю пацвердзіў "АиФ" і Віктар Кавалеўскі, старшыня беларускага аб'яднання ў Паўднёвай Аўстраліі: "У беларускай дыяспары ў Аўстраліі ў прадстаўнікоў пасляваеннай хвалі эміграцыі быў немалы патэнцыял. Пасля іх адыходу і прыезду эмігрантаў 90-х гадоў усё практычна знікла: новая эміграцыя цікавіцца ў асноўным толькі сваім жыццём ".
Блізкая далёкая Амерыка
Адна з самых вялікіх і дзейных беларускіх дыяспар была ў ЗША. Пасляваенныя эмігранты стварылі ўласнае нацыянальна-культурнае асяроддзе, заснавалі цэрквы, выдавецтва. Ці могуць нашчадкі тых беларусаў дапамагчы Беларусі на дадзеным этапе развіцця? - Эканамічны і інтэлектуальны патэнцыял у беларускай дыяспары ў ЗША, бясспрэчна, ёсць, - лічыць вядомы дзеяч дыяспары Ян Запруднік. - Паказчык гэтага - публікацыі Нью-Ёркскага Беларускага Інстытута Навукі і Мастацтва, якія ў апошнія гады друкуюцца ў Мінску. Нядаўна выйшаў 34-ы том «Запісы БІНІМ». Шмат дзяцей беларусаў, якія эмігравалі ў ЗША ў 40-50 гадах мінулага стагоддзя, скончылі тут універсітэты, каледжы і сёння працуюць спецыялістамі ў розных галінах навукі, прамысловасці, культуры, спорту, ва ўрадавых установах. Вельмі важным рэсурсам гэтай часткі дыяспары з'яўляюцца кантакты з амерыканскімі палітычнымі і дзелавымі коламі. Гэтыя беларуска-амерыканскія спецыялісты добра азнаёмлены з падыходамі па наладжванні сувязей у дзелавых сферах. Ёсць і бізнесоўцы, і фінансісты беларускага паходжання. Новыя эмігранты з Беларусі - тыя, што прыбылі пасля развалу СССР і з незалежнай Беларусі, таксама папоўнілі эканамічны і інтэлектуальны ўзровень беларускай дыяспары. Але галоўная перашкода для выкарыстання гэтага патэнцыялу, на думку Яна Запрудніка, у двухбаковым напружанні паміж Мінскам і Вашынгтонам: - амерыканска-беларускія адносіны з кожным годам пагаршаюцца. Масавыя арышты пасля выбараў, заявы аб катаваннях у беларускіх турмах толькі ўзмацняюць адмоўнае стаўленне з боку ўладаў ЗША. У такой атмасферы проста немагчыма выкарыстоўваць у поўную сілу патэнцыял дыяспары. Вядома, ёсць асобныя выпадкі кантактаў, не звязаных з палітыкай (беларускія шампанскае, цукеркі ў крамах), але гэта далёка ад таго, што магло б быць, калі б не было ідэйна-палітычнага канфлікту паміж краінамі. Пры сённяшніх умовах ўзяць, напрыклад, крэдыт у банку і наладзіць з беларускім бокам экспарт-імпарт або турыстычнае агенцтва вельмі складана з-за гэтай самай наэлектрызаванай атмасферы. Самым эфектыўным крокам для ўключэння замежнай дыяспары ў рашэнне праблем Беларусі, на думку Яна Запрудніка, было б рашэнне беларускіх уладаў аб вызваленні палітвязняў. Апошні фарпост? Ганна Сурмач, старшыня галоўнай управы Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня дапоўніла, што ў новай хвалі эміграцыі беларусаў у ЗША таксама ёсць добры патэнцыял. - Новыя эмігранты - гэта інтэлігенцыя, адукаваная моладзь, якая вырасла ў незалежнай Беларусі. Яны прасцей і хутчэй адаптуюцца, пераймаюць вопыт жыцця ў свабоднай краіне, асэнсоўваюць гісторыю свайго народа. З іх маглі б атрымацца выдатныя кадры для будучай Беларусі. Вядома, Беларусь з задавальненнем выкарыстала б сёння беларускую дыяспару, каб знайсці інвестараў, гатовых укладваць у краіну. Але ці будзе гэта выкарыстана у інтарэсах беларускага народа сёння? Гэтае пытанне - галоўная перашкода для поўнамаштабнай дапамогі беларускай дыяспары сваёй далёкай Беларусі. Па словах Ганны Сурмач, сёння галоўная дапамога дыяспары павінны выяўляцца ў тым, каб захоўваць і развіваць тое беларускае асяроддзе, якое было створана папярэднікамі: - У сённяшнім глабальным свеце гэта вельмі важна - прысутнасць нацыі ў розных краінах, гэта яе фарпосты і плацдармы ў свеце. У 1991 годзе Васіль Быкаў на Кангрэсе беларусістаў сказаў: "Перспектыва выжывання нацыі, густа засыпанай радыенуклідамі, абсалютна імглістая ... У гэтых вірах спадчыннікам нашай нацыянальнай сутнасці можа стаць беларуская дыяспара, дзе можа захавацца наш нацыянальна-культурны генафонд". Афіцыйна На запыт «АиФ» у МЗС, чаму так доўга не прымаецца Закон аб суайчынніках і што рабіць, каб задзейнічаць патэнцыял беларускай дыяспары на карысць Беларусі, у знешнепалітычным ведамстве нам адказалі, што «Закон аб суайчынніках» - не адкрыты дакумент, а прыцягненнем беларусаў з-за мяжы ў асноўным займаецца МУС». Між тым у нашай Праграме нацыянальнай бяспекі прызнана, што «асноўнай знешняй крыніцай пагрозы нацыянальнай бяспецы ў сацыяльнай сферы з'яўляецца паслабленне нацыянальна-культурнай ідэнтычнасці беларускай дыяспары, істотнае ўшчамленне законных правоў і інтарэсаў суайчыннікаў». Іншы праграмны дакумент - Праграма па дэмаграфічнай бяспецы - таксама дэкларуе, што «Беларусь павінна перайсці да мэтавага прынцыпу арганізацыі міграцыі - вяртання суайчыннікаў, якія пражываюць за мяжой».
ЛІЧБЫ Па дадзеных даследчыка Наталлі Гардзіенка, традыцыйна лічылася, што ў Аўстраліі жыве 10 тыс. беларусаў, але перапіс 2002 года засведчыў, што беларусамі запісаліся толькі 483 чалавекі. У Расіі, згодна перапісу 2010 года, пражывае 521 тыс. беларусаў, ва Украіне - 275 тыс., Казахстане - 111 тыс., краінах Балтыі - 153 тыс., у ЗША - 600 тыс. (па падліках пачатку 1990-х). Лічыцца, што ў Канадзе пражывае 110 тыс. беларусаў, але, па звестках беларускай амбасады ў Канадзе, згодна перапісу 2001 года, беларусаў было зафіксавана 5115 чалавек. У Вялікабрытаніі, па розных ацэнках, пражывае ад 5 да 20 тыс. беларусаў, у Аргенціне - 7 тыс., у Бельгіі - каля 2 тыс., у Польшчы, паводле апошняга перапісу, беларусамі запісалася каля 50 тыс. чал., у Чэхіі - менш за 10 тыс.
