Вядомы расійскі калекцыянер сабраў унікальную калекцыю работ мастакоў - выхадцаў з Беларусі. Яны даўно праславіліся на Захадзе і толькі зусім нядаўна сталі вядомыя на радзіме. Ды і то не ўсе і не ўсім. Расеец на бязвыплатнай аснове прапанаваў беларусам сваю калекцыю для арганізацыі гістарычнай выставы. Аднак скарыстацца прапановай Нацыянальны мастацкі музей (НММ) Беларусі не захацеў. Карэспандэнт TUT.BY разбіраўся, чаму. Беларускі інтарэс расійскага галерыста Аляксандр Хачынски - антыквар і калекцыянер жывапісу, уладальнік найбуйнейшай прыватнай галерэі Масквы "Багема", што на Новым Арбаце. Прадметы з калекцыі галерэі, набытыя за гады ў наследнікаў знакамітасцяў і прыватных асоб, выстаўляліся на самых прэстыжных выставах у Расіі і за мяжой. Разам з тым імя збіральніка мастацтва не аднойчы згадвалася ў сувязі са скандаламі. "Да нядаўняга часу Аляксандр Хачынскі займаў асаблівую нішу ў расійскай сталіцы, якая ў роўнай меры вядомая і сваім багаццем, і сваёй карупцыяй. Ён быў антыкварам і спецыялізаваўся на тым, што пастаўляў шыкоўную "змазку", каб падмазваць людзей з сувязямі ва ўрадзе і іншых высокапастаўленых колах", - пісала восенню 2009-га аўтарытэтная The New York Times.

Аляксандр Хачынскі. Фота: The New York Times

Унікальна іншае. Хачынскі сабраў багатую калекцыю карцін выхадцаў з Беларусі, якія здабылі сусветную славу ў якасці выхаванцаў "Парыжскай школы" (L'École de Paris). Пад апошняй маецца на ўвазе інтэрнацыянальная супольнасць мастакоў, якая склалася ў асноўным у 1910-20-я гады ў парыжскім раёне артыстычнай багемы Монпарнас. Заўважым, па долі сусветных знакамітасцяў на душу насельніцтва, якія з'явіліся на свет на нашай зямлі, Беларусь займае адно з першых месцаў у планетарным рэйтынгу. Аднак да апошняга часу спадчыну нашых знакамітых землякоў аспрэчваў хто заўгодна, толькі не мы самі. І вось чалавек, які не мае прамога дачынення да Беларусі, бярэцца за справу з беларускіх нацыянальных пазіцый ... Імя аднаго з "вучняў" "Парыжскай школы", які ўславіў на ўвесь свет родны Віцебск, даўно вядома кожнаму. Гэта Марк Шагал. Яго малодшы таварыш ураджэнец Смілавіч Хаім Суцін стаў па-сапраўднаму вядомы на радзіме толькі ў апошняе дзесяцігоддзе. А вось Міхаіл Кікоін, Восіп Любіч, Шрага Файбіш (Сэм) Зарфін і Пінхус (Павел) Крэмень ў Беларусі знаёмыя толькі спецыялістам-мастацтвазнаўцам. Каб выправіць несправядлівасць, Аляксандр Хачынскі на бязвыплатнай аснове прапанаваў Нацыянальнаму мастацкаму музею Беларусі карціны Суціна, Кікоіна, Любіча, Зарфіна і Крэменя з уласнай калекцыі для арганізацыі першай у гісторыі Беларусі падобнай выставы. Але ...

"Дзе яго спадчына, мы не ведаем". - "Усё ў мяне!" - Аляксандр Якаўлевіч, вы неяк звязаныя з Беларуссю? - Карэспандэнт TUT.BY знайшоў вядомага галерыста ў Нью-Ёрку. - Толькі гіпатэтычна. Ёсць версія, паводле якой прозвішча Хачынскі паходзіць ад аднайменных лясоў у Беларусі. Магчыма, у адным з бліжэйшых да іх габрэйскіх мястэчак калісьці жылі мае продкі. - Вышэйзгаданых мастакоў вы называеце беларускімі, а ў Францыі іх лічаць французскімі, у Ізраілі - габрэйскімі, а ў Расіі - рускімі ... - Самага знакамітага ўраджэнца Беларусі Марка Шагала, вядома, цяжка назваць толькі беларускім або толькі французскім. Аднак, на мой погляд, у першую чаргу ён беларускі. Ён нарадзіўся, вырас, увабраў соль беларускай зямлі, якая стала асновай яго творчасці. Доўгі час усе думалі, што Беларусь нічога не дала свету. Апынулася, што вельмі нават шмат. І Шагалам гэтае "шмат" не абмяжоўваецца. Пра гэта трэба памятаць! Дзяржава, якая забывае сваю гісторыю, асуджаная. - Як даўно вы зацікавіліся беларускай тэмай? - Гадоў дзесяць таму. Вядома, усё пачыналася не з Беларусі, а з саміх мастакоў. Калі табе штосьці падабаецца, пачынаеш цікавіцца, капаць. Тады ў расійскіх крыніцах ні пра каго з іх, акрамя Суціна, практычна нічога не было. Шукаў у асноўным у Францыі. Толькі ўявіце: "Парыжская школа" налічвала, можа, паўтары тысячы мастакоў з усяго свету! У пошуках лепшага жыцця, творчай свабоды і жадання рэалізаваць свой талент яны пасяліліся ў парыжскім раёне Монпарнас. Адны атрымалі адукацыю ў Францыі, іншыя, самародкі, нідзе не вучыліся. Багатыя і паспяховыя дапамагалі бедным і невядомым. Яны дзялілі жыллё, ежу, выпіўку і жанчын. І сярод іх было нямала выхадцаў з Беларусі.

Міхаіл Кікоін. "Сенакос" (холст, алей, 54×67,5 см).

Выкарыстоўваючы свае грандыёзныя сувязі сярод заходніх мастацтвазнаўцаў, мне ўдалося сабраць калекцыю прыкладна з 200 карцін беларускіх майстроў. І гэта не толькі Суцін, Кікоін, Любіч, Зарфін і Крэмень. Проста гэтыя пяцёра былі ў самім "цэнтраку" Монпарнасу. - Ці цяжка было сабраць гэтую калекцыю? - Калі я толькі пачынаў гэтым цікавіцца, купляў нядорага - да прыкладу, 2 тысячы еўра за карціну і г.д. Сёння ўсе ведаюць Хаіма Суціна, а яго земляка з Смілавіч Сэма Зарфіна, па сутнасці, я і адкрыў. Яшчэ год таму купляў яго літаральна за капейкі - 300-500 еўра. Цяпер ужо нічога купіць немагчыма - усё альбо ў музеях, або ў прыватных калекцыях, ды і кошты іншыя. У Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі няма ні адной карціны землякоў - выхаванцаў "Парыжскай школы". Кіраўніцтва музея мне жалілася: "Мы спрабавалі нешта набыць. Знайшлі сваякоў Кікоіна, але ў іх нічога няма. Дзе яго спадчына, не ведаем". На што я адказаў: "Усё ў мяне". Скажам, работ Паўла Крэменя - больш за паўсотні. Кікоіна, вядома, менш, але ён і даражэй.

Вядома, самы дарагі ў гэтай калекцыі Суцін. Сёння ён даражэй звычайных рэчаў Шагала. "Звычайнымі" я называю пазнейшыя працы віцябляніна. Раннія (віцебскі перыяд) - альбо ў прыватных калекцыях, альбо ў музеях. Дык вось, добрыя познія карціны Шагала каштуюць 2,5-3,5 млн еўра, а Суціна - 7, 8, 13 млн ...

Пінхус Крэмень. "Адкрыты балкон" (холст, алей, 65×81 см).

- Калі і на каго вы выходзілі з прапановай арганізаваць выставу беларускіх мастакоў "Парыжскай школы"? - У 2009 годзе я размаўляў і з дырэктарам, і з намеснікам Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі. Пачуўшы пра маю калекцыю, яны літаральна ачмурэлі - не ўяўлялі, што такое можа быць. Я ім і кажу: "Выставу хочаце? Будзе сусветная сенсацыя. Людзі прыедуць з Парыжа, Нью-Ёрка ... Амаль уся калекцыя - у маёй галерэі на Новым Арбаце. Усяго 700 метраў ад будынка ўрада. Прыязджайце, глядзіце!". Яны адразу: "Так, так!". І цішыня. Была адпаведная публікацыя ў часопісе Саюзнай дзяржавы, пасля якой - мне дакладна вядома - мая ідэя знайшла падтрымку ў кіраўніцтва Беларусі. Аднак ніякіх дзеянняў з боку Нацыянальнага музея не было.

- Што вы гатовыя прапанаваць для паказу? - Нармальная выстава - гэта 50 карцін. Я гатовы бязвыплатна прапанаваць 100 палотнаў аўтарства пяці вышэйназваных майстроў, а таксама іншых мастакоў родам з Беларусі, якія належылі "Парыжскай школе". Ніхто ніколі не аб'ядноўваў іх па беларускай прыкмеце. Ніхто ніколі не выстаўляў іх разам. Відавочна, што гэта б стала гістарычнай падзеяй не толькі для беларускага, але і для еўрапейскага мастацтва.

Нацыянальны мастацкі музей Беларусі. Фота: TUT.BY

НММ: "Вырашылі не звязвацца з калекцыянерамі, тым больш маскоўскімі" "Як вы сказалі ... Хачынскі? Я ведаю іншых расійскіх калекцыянераў, а такога нешта не ўзгадваю, - адказаў на пытанне карэспандэнта TUT.BY генеральны дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Уладзімір Пракапцоў. - Можа быць, ён загнуў вялікую страхоўку, таму мы і адмовілі ... Калі ў яго ёсць арыгіналы Шагала, Суціна, хай мне патэлефануе ". Праўда, знайсці след перамоваў паміж расійскім галерыстам і кіраўніцтвам галоўнага беларускага музея ў нас усё ж атрымалася. "Так, была такая размова, - прыгадала ў гутарцы з карэспандэнтам TUT.BY намеснік Пракапцова па навуковай працы Надзея Усава. - Магчыма, у яго і добрая калекцыя, але яна прыватная і ў любым выпадку мае патрэбу ў праверцы. Для гэтага запатрабуецца высылаць у Маскву эксперта. Ды і што мы будзем рабіць яму рэкламу, каб потым даражэй прадаць свае карціны? Таму вырашылі не звязвацца з калекцыянерамі, а тым больш маскоўскімі. У нас жа Нацыянальны мастацкі музей! " Аднак, як апынулася, у плане музея на 2012 год усё ж запланавана выстава "Беларускія выхадцы" Парыжскай школы ". "Гэта будзе выстава наўпрост з Парыжа, а не з прыватнай калекцыі. Сем мастакоў: Суцін, Кікоін, Крэмень і іншыя ..." - Паведаміла Надзея Усава. Па словах прадстаўніка НММ, на яе арганізацыю спатрэбіцца год, і сёння перамовы з французскімі музейшчыкамі і патэнцыйнымі спонсарамі знаходзяцца на пачатковай стадыі. "Мае мары і жаданні - гэта адно, але пакуль не вырашана фінансавае пытанне, казаць пра канкрэтыку няма сэнсу, - адзначае прадстаўнік музея. - Транспарціроўка з Парыжа, страхоўка - усё гэта вельмі дорага, дзесяткі тысяч еўра. Таму, думаю, прыйдзецца абмежавацца парай жывапісных карцін кожнага мастака і вялікай колькасцю графічных прац ".

"Рэклама больш патрэбна Беларусі, а не мне" "Па пару акварэляў - смешна. Ізноў палітыка важней якасці, - адрэагаваў на заяву прадстаўніка НММ Аляксандр Хачынскі. - Усе карціны з маёй калекцыі пацверджаны французскімі экспертамі і каталогамі, удзельнічалі ў выставах. А рэклама больш патрэбна Беларусі, а не мне. У мяне яе дастаткова - і добрай, і не вельмі (канкурэнты паклёпам не грэбуюць)". Па словах калекцыянера, ва ўсім цывілізаваным свеце арганізатары выстаў (прымаючы бок) павінны гарантаваць вяртанне ўласнасці ўладальніку пры любых абставінах. У кошт гэтай гарантыі ўваходзіць і страхоўка. "У залежнасці ад памеру і характару выставы маёй калекцыі, агульная ацэнка карцін можа скласці, скажам, 5 млн еўра, - тлумачыць Хачынскі. - Калі страхавы выпадак - 0,5%, то страхавы ўзнос навскидку - 10-15 тысяч еўра. Паколькі магчымасці саміх музеяў абмежаваныя, страхоўка звычайна пакрываецца небудзь спонсарамі, альбо самімі страховачнымі кампаніямі ў абмен на рэкламу. Гэта не бог вестку якія грошы, і ўпэўнены, знайсці спонсара на такую выставу не праблема ".

Дарэчы У мінулым годзе падчас традыцыйнай Ночы музеяў у сценах Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі адбылася прэзентацыя кнігі дыпламата, старшыні Нацыянальнай камісіі па справах ЮНЕСКА ў Беларусі Уладзіміра Шчаснага "Мастакі Парыжскай школы з Беларусі", выпушчаная выдавецтвам "Чатыры чвэрці". Даследчык упершыню аб'яднаў адной канцэпцыяй лёсу 14 выхадцаў з Беларусі, якія належылі плыні "Парыжская школа".

Кастусь Лашкевіч, Tut.by