Інтэрв'ю з Зянонам ПазьнякомДазвольце распачаць з такога пытаньня. Якім Вам бачыцца лёс беларуса і Беларусі ў ХХІ стагоддзі?Гэта пытаньне філасофскае, вымагае адпаведнага думаньня і сур’ёзнага адказу, а калі гаварыць экспромтам, то лёс беларуса ў ХХІ стагоддзі значна лепшы, чым у ХХ стагоддзі.
ХХ стагоддзе было і лёсавызначальнае для беларуса, адначасна вельмі вынішчальным, трагічным і крывавым.Але ў канцы ХХ стагоддзя ўдалося зрабіць тое, за што змагаліся апошнія 200 гадоў: вярнулі незалежнасьць Беларусі. І гэтую незалежнасьць маем цяпер і яна перайшла ў ХХІ стагоддзе, і мы зараз жывём у незалежнай дзяржаве, гэта вельмі істотна. Што датычыць негатыўнага і трагічнага, гэта тое, што ўлада засталася ў руках старых антыбеларускіх сілаў, калі гаварыць у агульным плане, а калі больш канкрэтна – адбылася ўнутраная акупацыя Беларусі прамаскоўскімі сіламі пры непасрэднай дапамозе маскоўскіх спецслужбаў. І гэтая акупацыя прадаўжаецца, сутнасьць якой – вынішчэньне беларускай культуры дзяля таго, каб потым вынішчыць нацыю. А гэта ў плане той Расейскай імпэрскай палітыкі, якая доўжылася 200 гадоў, яна толькі мадыфікавалася ў адпаведнасьці з часам, а заўсёды заставалася аднолькаваю. Але той факт, што мы жывём усё ж такі ў незалежнай дзяржаве, сведчыць аб тым, што сьведамасьць у беларусаў ёсьць. А яна ставарае больш спрыяльныя ўмовы для змаганьня, для ўсьведамленьня сябе, для выхаду на змагарныя дарогі, і гэта адбываецца.
Складваецца такое ўражаньне, і яно не выпадковае, што рэжым, які пераўтварыўся ў такую мафійную дыктатуру, вельмі жорсткі, вынішчальны. Гэта так ёсьць, але гэта не такая ўжо і незваротная з’ява. Таму сам рух жыцьця, гісторыі вядзе не да канца беларускай культуры і беларускай нацыі, а да канца рэжыму. І чым далей гэтае змаганьне адбываецца, хаця на выгляд перамагае гэтая дыктатура і ўсё нішчыць і топчыць, тым больш мы бачым, што гэты рэжым заходзіць у тупік. І таму неабходна дзяля гэтага вельмі істотна падрыхтаваць нацыянальныя сілы, авангард. Можа ён быць нешматлікім, але ён павінен быць ідэёвым, духова моцным, і каб ён мог быць дастойным пераняць уладу. А гэта вельмі істотны момант, таму што калі рэжым у сілу свайго ўнутранага гніеньня пачне развалівацца і не будзе гэтай нацыянальнай палітычнай і інтэлектуальнай сілы, то на зьмену яму можа прыйсьці яшчэ горшы маразм і горшы рэжым. Гэта гісторыя не адзін раз паказвала. Рэжым гэта інтуітыўна, а то і сьведама разумее, таму стараецца не даць магчымасьці гэтай сіле ўтварыцца. Вось у гэтым і адбываюцца зараз новыя канфлікты. А наша галоўная нацыянальная задача не толькі абараніць сябе, але стварыць сілу для будачага ўваскрасеньня і разьвіцця вольнай дэмакратычнай беларускай Беларусі.Сёньня назіраецца такая сітуацыя: вымірае беларуская вёска, а разам з ёй і нозьбіты мовы, традыцыі. Моладзь ахвотна пераходзіць на расейскую мову, і такім чынам губляецца той матэрыял, на аснове якога развіваецца нацыя.Гэта самы небясьпечны працэс, які зараз выкліканы гэтай дыктатурай. Ён сьведама інсьпіраваны і распачаты яшчэ 200 год таму. Спачатку вынішчалі шляхту, эліту, культуру, інтэлегенцыю, потым вынішчалі сялянства, лепшае. А за часы саветызму, калі была бальшавіцкая дыктатура, гэта быў адзін з асноўных накірункаў палітыкі – вынішчыць беларускае сялянства. І яны гэтага практычна дамагліся, адабраўшы маёмасьць, уласнасьць і пераўтварыўшы вяскоўцаў ў калгасных рабоў. Але яны даканца не зруйнавалі вёску, якую канчаткова спрабавалі вынішчыць у 60 г.г., калі ўзьнік план аб зьнішчэньні часткі, як яны тады называлі, неперспектыўных вёсак, гэта была большая частка вёсак, а дакладна, з 34 тысяч беларускіх вёсак пакідалі толькі 9 тысяч. Такім чынам бальшыню павінны былі ліквідаваць. Гэта быў чарговы план вынішчэньня, пасьля таго, як зьліквідавалі сялянства.Такім планам займаўся найбольшы цемрашал у Беларусі Пётра Машэраў, але ажыцявіць яго не здолелі па некалькіх прычынах. Сам план вымагаў вялікіх сродкаў, якіх у Савецкага Саюза ўжо не было на такія справы, таму ўсё гэта рухалася даволі павольна і дажыло да канца Савецкага Саюза і гэты план як бы разваліўся. Але, паколькі ўлада засталася ў руках старой наменклятуры, потым Масква паставіла сваю крэатуру, выкарыстаўшы выбары і, фактычна, акупаваўшы Беларусь знутры, то гэтая палітыка аднавілася на новым узроўні вось гэтай прамаскоўскай дыктатурай і яна вядзецца на ўзроўні дэмаграфічным, сацыяльна-культурным і эканамічным. План – стварэньне так званых аграгарадкоў, гэта значыць стварэньня новых паселішчаў, куды сьцягваюцца людзі з тых населеных пунктаў, якія зьнішчаюцца і гаворыцца, што тут будзе нешта развівацца. Гэта зразумела, што такім чынам будзе сьмерць вёсцы, бо такія паселішчы не могуць быць жыцьцяздольнымі: засяліць людзей з розных месцаў, адарваць з карэньнямі і перацягнуць у іншае месца з тым, што яны будуць нібы займацца нейкай працай. А гэта супярэчыць элементарнаму здароваму сэнсу і навуцы. Але паколькі кіруе цемра, то яна дзейнічае па законах цемры. А сутнасьць у тым, што гэта вельмі небясьпечны працэс для існаваньня нацыянальнай культуры, бо вынішчаецца этнічнае карэньне. Этнічнае карэньне любой нацыі зьвязанае з зямлёй, зьвязанае з сялянствам. Гэта ўвогуле ў пляне маральным, сацыяльным, этнакультурным найбольш дасканалая частка этнанасельніцтва ў гэтым сэнсе, хаця рухавікамі цывілізацыі з'яўляюцца гарады. Пакуль няма гораду – гэта будзе маразм правінцыі. Але тым не менш асновай, на якой стаіць рух культуры, ёсьць сялянства, людзі, якія ствараюць тэхнічную аснову і зьвязаныя з зямлёй. Вось гэта зараз знішчаюць.Гэты працэс ідзе даволі хутка і залежыць зараз вельмі шмат ад таго, як хутка ён будзе перапынены. Калі дыктатура яшчэ праіснуе гадоў дзесяць-дваццаць – то гэта вельмі небяспечна. Сітуацыя можа стацца неабарачальнай і ў пытаньні аднаўленьня нацыянальнай культуры, нацыі пасьля дыктатуры будуць уключаны новыя чыньнікі. А гэты чыньнік будзе часткова страчаны і таму будзе вельмі вялікая работа для ўсёй нацыі, каб гэта аднавіць. Таму ставіцца пытанне: хто гэтым будзе займацца. Гэтым будзе займацца тая частка нацыі, што жыве ў гарадах і будзе авангардам духам і інтэлекта. На чым гэты авангард духа і інтэлекта будзе абасноўвацца? На культуры і на літаратуры. Літаратура ёсьць адным з чыньнікаў стварэньня нацыі. Калі няма літаратуры – нацыі няма. І вось тое, што створана беларуская літаратура, што ёсьць вялікія пісьменьнікі – гэта той запас, які не дасьць нацыі зьнікнуць. Таму вельмі важна зараз літаратуру гэту захоўваць, множыць, распаўсюджваць і ведаць. Вельмі важна, каб беларус быў з ёй знаёмы і яна стала часткай яго сьвядомасьці. Мы мае гэту літаратуру. І зьнішчыць яе, як гэта не можа здацца парадаксальным, цяжэй, чым зьнішчыць сялянства. Але мы павінны ўсьведамляць, што мы павінны абараняць. Вораг беларушчыны, які нас зьнішчае, гэта разумее, ня гледзячы на тое што ён цёмны, неадукаваны... Сіла зьнішчэньня заўсёды цёмная. І вось гэта трэба ведаць. А што датычыць пастаўленага пытаньня, што зьнішчаюцца носьбіты мовы, то трэба разумець, што чым хутчэй мы расправімся з дыктатурай, што чым хутчэй яна зьнікне, тым больш мы забясьпечым сабе наша развіцьцё і адраджэньне пасьля гэтага разбурэньня.Сёньня мы назіраем такі момант, мала таго, што адбываецца нахабная русіфікацыя, але ўжо ні Лукашэнка, ні яго акружэньне і не хаваюць, што русіфікуюць Беларусь. То чаму яны сёньня гэтага нават не хаваюць? Няўжо яны настолькі ўпэўненыя ў тым, што не толькі перамаглі, але гэтая перамога за імі і замацавалася?Яна гэтага не хавае, таму што ўлада стала абсалютная і ў іх узьнікла ільлюзія ўседазволеннасьці ад аабсалютызму іх улады. Гэта, як кажуць, характэрнасьць любой улады, калі яна дасягае абсалютызму, тады ўжо і не хаваецца ні думкамі, ні дзеяньнямі, а гаворыць адкрыта. Гэта першая прыкмета. Але гэта не ёсьць прыкметай таго, што нас не існуе, што мы аслабелі настолькі, што яны могуць не хавацца. Справа не ў тым. Гэта якраз сьведчаньне, што яны адчулі абсалютызм свае ўлады і сваей сілы. А сіла іх палягае на грубай, фізічнай: войску, спецназе, на спецыяльных службах і г.д. Таму гэта не ёсьць вялікай небясьпекай, што яны сябе так нахабна паводзяць. Гэта толькі прыкмета таго, у якім стане зараз знаходзіцца ўлада і грамадзтва. Можа быць нават у пэўнай ступені гэтая ўлада становіцца больш пазнавальнай для людзей, якія не прывыклі думаць і аналізаваць.А чаму, на Вашу думку, сёняшняя беларуская моладзь вельмі ахвотна пераходзіць на расейскую мову? Ці гэта вынік прапаганды, ці дань модзе, ці можа якія іншыя фактары?Гэта фактар прагматычны, таму што ўсякая дрэнь, усякая разбуральная ідэя тады ўвасабляецца ў жыцьцё і самаразвіваецца, калі завязана на прагматычны інтарэс, на эканоміку, на рабленьне грошай і г.д. Так у сучасным сьвеце развіваецца ўсялякая брыдота, што мы і бачым. Людзі спажываюць паскудства, бо яно пачало даваць грошы. І яно развіваецца, таму што гэта грошы. І тое, што расейская мова дае уладкавацца на работу, паступіць ва ўніверсітэт, зацвердзіцца, гэта сьведчыць, што антыбеларускі рэжым дасягнуў такога фармальнага пералому, што чалавеку, які будзе карыстацца рускай мовай, лягчэй зможа уладкавацца ў гэтым рэжыме. Гэта сьведчаньне таго, што людзі прыстасоўваюцца і шукаюць прагматычны інтарэс, каб выжыць у гэтым рэжыме. А вынік гэтага прыстасаваньня – зьнікненьне мовы і разбурэньне культуры. Пра гэта людзі не думаюць, а толькі пра тое, што дасягнуць нейкага практычнага інтарэсу не бачачы, што зьнішчаюць агульны інтарэс, які не дасьць ім магчымасьці дасягнуць асабістага.Зараз гэты рэжым адкрыта пачаў афішыраваць русіфікацыю, сваю нянавісьць да беларускай культуры, да беларусаў. Калі гэта прадоўжыць лагічна далей (гэтага канешне не будзе), яны вынішчаць беларускасьць, то тады пачнуць вынішчаць мясцовых людзей, па мясцовай прыкмеце. Бо расейскі імперыялізм не можа спыніцца на гэтым. Пакуль існуе беларус з любой мовай, хоць з японскай, гэта небяспека для Масквы, бо ён ведае, што беларус, ён мае сьведамасьць. Таму вынішчэньне будзе прадаўжацца да канца, пакуль фізічна не будзе вынішчана ўсё насельніцтва. І чыноўнікі, якія думаюць, што іх не закрануць, не разумеюць гэта. Але гэта тая катэгорыя людзей, якія і не хочаць гэтага разумець. І няма чаго да іхняй сьвядомасьці зьвяртацца. Гэта мухі-аднадзёнкі. Але логіка вынішчэньня маскоўцаў такая: вынішчаюць мову, культуру, песьню, фальклёр, сялянства. А апошнім – фізічна зьнішчыць ўсё, што вырасла на гэтай зямлі і замяніць другім. Вось і іхняя сістэма вынішчэньня Вялікага Княства Літоўскага і Беларусі. Вялікае Княства Літоўскае зьнішчылі, Беларусь яшчэ не. Калі мы гэтага не будзем усьведамляць, калі не будзем гэтаму супраціўляцца, то гэта працягнецца далей.А як вы лічаце, ці можа ў Беларусі быць нацыянальная царква і спрычыніцца да адраджэння беларускай нацыі?Царква, безумоўна, можа шмат дапамагчы, таму што яна ўплывае на фарміраваньне духа чалавека, сьветапогляд, традыцыі. Гэта вельмі моцны інстытут. Па сваёй структуры і па рэальнаму становішчу рэальна можа паўплываць толькі каталіцкая царква. Яна найбольш мадэрнізаваная, найбліжэй да людзей, яна адкрытая, не баіцца людзей і што самае істотнае, яна найменш інфільтравана спецслужбамі.Што датычыць праваслаўнай царквы. Гэта не беларуская, руская царква. Яна падпарадкоўваецца маскоўскаму патрыярху і практычна стопрацэнтова інфільтраваная КГБ, пачынаючы ад патрыярха і канчаючы папамі. Таму тут спадзяваньняй няма ніякіх, можна ставіць на гэтым крыж. Яна нават нелегальная на Беларусі, калі сыходзіць з канонаў праваслаўя і гісторыі. Таму тут павінны быць дастатковыя, як кажуць рэвалюцыйныя рэформы. Беларускай аўтакефальная царква, сапраўдная, якая была і павінна быць, будзе павернута тварам да свайго народу. А гэта праваслаўная руская царква выконвала і выконвае ролю асіміляцыйную і русіфікацыйную.Што датычыць пратэстанства. Ёсьць пэўны патэнцыял у пратэстанстве, таму што гэта народная царква, але ён не скарыстаны. У ей няма аўтарытэта сьвятара, як у каталіцызьме. А ў пляне пашырэньня сьведамасьці, развіцця культуры, мае вялікае значэньне. Але гэтая раздробленнасьць, адсутнасьць аўтарытэта сьвятара – значна абмяжоўвае магчымасьці пратэстанства. Яно вырасла на антыбеларускай сітуацыі, чыста механічна выкарыстоўвае рускую мову. Але тут патэнцыял ёсьць і калі сітуацыя ў грамадзтве пераламаецца, то яно будзе болей працаваць на Беларусь, бо яны толькі прынялі гэтыя русіфікатарскія абставіны. Але тое, што самі актыўна будуць змагацца за беларускасьць, я вельмі сумняюся. Таму і аб’ектыўна сітуацыя паказвае і па свайму ўзроўню і па сваёй структуры, што найбольш спрыяльны гэта каталіцызм.Канешне, шмат магло б дапамагчы ўніяцтва, але яно зьнішчанае. Тое, што адрадзілася толькі некалькі парафіяў не значыць, што яно адродзіцца, бо мы жывем трохі ў іншым часе, калі ў пляне існаваньня, мабілізацыі, кансалідацыі і салідарызацыі нацыі рэлігія іграе не першасную ролю. Галоўную ролю адыгравае культура, якая ўсіх аб’ядноўвае. Таму пра ўніяцтва можна сказаць тое, што яно не стане ні масавым, ні значным. Але тыя асяродкі якія ёсьць, цалкам падтрымліваюць беларускую ідэю, бо гэта была сапраўдная народная беларуская царква.А як на Вашу думку, калі ўжо будзе нацыянальная дзяржава, ці магчыма адраджэньне ўніяцтва?Яно застанецца на такім жа ўзроўні, як і цяпер. Адзінае, што дзяржава будзе праводзіць больш спрыяльную палітыку і яны будуць мець свае цэрквы, сваіх іерархаў, якія не з’яўляюцца службістамі КГБ. Але гэта не значыць, што адбудзецца вялікае пашырэньне, аднаўленьне ўніяцкай царквы. Паўтараю, грамадзтва зараз не жыве рэлігійнымі інтарэсамі, рэлігія пераўтварылася ў прыватную справу. І гэтаму паспрыяла вельмі шмат: цэлае ХХ стагоддзе бязбожжа. Выраслі цэлыя атэістычныя пакаленьні. У Беларусі ўвогуле палова людзей не верыць у Бога. Хаця яны не агрэсіўныя бязбожнікі, яны проста абыякавыя. Але ўсіх веруючых і неверуючых лучыць культура. Таму спадзявацца, што тут такое адбудзецца – не трэба. Адзінае, што калі ўжо будзе беларускай улада і дзяржава, то пашырыцца і ўмацуецца каталіцызм. Таму што гэта адктытая рэлігія, мадэрнізаваная, даходзіць з павагай да чалавека, не накідвае фармалістыку і не карае за гэту фармалістыку, што вельмі істотна. Можа каардынавацца з моладдзю і моладзь цянецца.Праваслаўе любое, у любым народзе, па сваёй сістэме вельмі састарэлае, коснае, таму не пашырыцца, нават калі мы будзем мець аўтакефальную царкву. Гэта не будзе нейкі істотны зрух, ці рост. Толькі што мы будзем мець сваю нацыянальную царкву і яна пярэйме ўсё ад рускай праваслаўнай царквы. Але што датычыць пэўнай мадэрнізацыі, то гэта будзе йсьці даволі павольна. Я гэта назіраю ў эмігранцкім асяроддзі, дзе беларуская праваслаўная царква, але тыя самыя хваробы, што і ў рускай. Таму найбольшую перспектыву ў нацыянальным-культурным будаўніцтве і найбольшую прыхільнасьць сярод моладзі мае каталіцызм. І гэта факт.Вельмі часта на форумах можна заўважыць такую рэч, калі вядзецца гаворка пра адраджэньне паганьства, альбо нейкіх беларускіх абрадаў, актыўна супраць гэтага ўсяго выступае частка праваслаўных беларускамоўных беларусаў, перадусім з брацтва „Трох віленскіх пакутнікаў“. Ці гэта сапраўды адданасьць праваслаўю, ці яны гэтае робяць з пэўнымі мэтамі, як, напрыклад, дапамагаюць прамаскоўскаму рэжыму вынішчаць этнічную памяць нацыі?Я хачу сказаць, што і адна тэма (як і другая), так званага паганьства – гэта абсалютна маргінальная тэма, пры тым яна не новая, прысутнічае ўсюды, ва ўсіх краінах. У некаторых, напрыклад у Англіі, яно набыло літаратурную форму, у некаторых квазімістычную форму, але гэта маргінальныя групы, якія ёсьць паўсюль. І гэтым паганьствам бавяцца многія з інтэлегенцыі. А калі сур’ёзна гаварыць, гэта ўтопія, ніякое паганьства адроджана не будзе, гэта тое самае, што адрадзіць лукі і крэмянёвыя стрэлы. Гэта маргіналізм які быў і будзе. Таму што гэтая сфэра пэўнай духовай шчыліны, дзе чалавек рэалізуецца з пэўным усьведамленьнем сваёй асобы як пасьвячонай у нешта, чаго не ведае астатняе грамадзтва. Самае лепшае, што можа атрымацца – гэта яно выльецца ў нейкі літаратурны рух, што і адбываецца. Адлюстроўваецца ў мастацтве, скажам Сэцэссіія шмат узяла ад гэтага ўсьведамлення. Варта адзначыць, што гэты маргіналізм мае пэўную небясьпеку, скажам фашызм цалкам нараджаўся як маргінальны рух, які вельмі шмат узяў ад паганства, акультызму і г.д.Што датычыць „Віленскіх пакутнікаў“. Тое самае. Гэта невялікая група, якая не развіваецца, а існуе ўжо дваццаць гадоў. Створана пры рускай праваслаўнай царкве, цалкам прарускія гэтыя людзі, толькі гавораць па беларуску. І выступаюць яны так супраць таго паганства, быццам бы гэта адбываецца тысячу год таму назад, калі сапраўды была барацьба з гэтым паганьствам. Толькі не ў такой форме, як яны думаюць. Усё пайшло само сабой. Таму што хрысьціянства настолькі было ўжо моцным, настолькі пераўзыходзіла ў сваім светапоглядзе, у літургіі, у адносінах да чалавека, што паганьства не магло нічога супрацьпаставіць, яно само сабой затухала, і што было добрае, разумнае, яно проста спакойна ўваходзіла ў хрысьціянства. І адбыўся сімбіёз: не на духоўным ці літургічным узроўнях, а на пэўных кшталтах, фармальных умовах. І гэта вельмі добра, нармальны рэлігійны працэс. Таму паўтараю, гэта група „Віленскіх пакутнікаў“ асобная групка, якая за дваццаць год не развілася, стаіць на ідэалагічных пазіцыях рускай праваслаўнай царквы, і хочаць паказаць, што яны не супраць Беларусі, гавораць па беларуску. Але перспектыў у гэтым ніякіх няма, бо паказала гісторыя, што калі б яны былі, то яны ўжо развіліся б, былі б цэрквы на беларускай мове, літургія была б і былі б другія адносіны патрыярха і мітрапаліта. Усяго гэтага няма, створана паказуха з гэтымі пакутнікамі. А яны закансерваваныя і існуюць такімі, як і былі створанымі. Таму гэтая ўся спрэчка паміж імі – гэта петушыныя баі, на якія можна і ўвагі не зьвяртаць. І гэтае ніяк не ўплывае ні на нашу культуру, ні на грамадзкую сьвядомасьць.У апошні час з’явілася думка, што Паўлюк Багрым не рэальная, а прыдуманая асоба. Як Вы да яе адносіцеся?Цяпер яшчэ думкі сеяцца цераз інтэрнет, цераз розныя нейкія сумніўныя старонкі, сумніўны нейкі краязнавец, нейкі форум. Гэта работа пэўных службаў, пэўных людзей, якія працуюць на разбурэньне беларускай культуры. Такім чынам сеецца думка, што Кастусь Каліноўскі не Кастусь, ён ніякі не герой, што гэта тэрарыст, паўстаньня ўвогуле не павінна было быць, і прынясло толькі шкоду. І пачынаюць псэўдадыскусію людзі, якія стаяць на агульных антыбеларускіх пазіцыях. Два ворагі беларушчыны пачынаюць паміж сабой дыскутаваць (адзін за, другі супраць) і ўцягваюць у гэтую псэўдадыскусію на пачуцьцёвым узроўні нармальных людзей. Гэта метад разбурэньня нацыянальнай культуры, гісторыі. Так і пра Быкава спрабавалі, і пра Купалу. Таксама пачынаюць пра Вялікае Княства. Знаходзяцца людзі, якія прыдумваюць нейкую неіснуючую нацыю (адны ліцьвіны, другія беларусы) пачынаюць выпускаць нейкія часопісы, там жа прыдумваюць нейкіх 70 пунктаў прыкметаў гэтай нацыі. Поўная параноя адбываецца, але яна дакладна распрацаваная. Гэта зноў жа цалкам маргінальная з’ява ў культуры, кароста, нарост, які не ўзнікае сам сабой. Іх падштурхоўваюць тыя, хто змагаецца супраць беларускай культуры, гэтая карозія робіцца для таго, каб яе разваліць. Каб людзі з нармальнай сьвядомасьцю, але не ўмеючыя аналізаваць і з дрэннымі ведамі на эмацыйным узроўні ўключаліся ў псэўдадыскусію абмеркаваньня каго лепш любіць маму ці тату. Таму сур’ёзным людзям, сур’ёзным беларусам, якія маюць элементарную адукацыю ўвогуле ў гэта размову ўключацца не трэба. Таму Паўлюк Багрым такая ж гістарычная фігура, як і мы з вамі.Размаўляў Алесь Адамковіч
Фота з кнігі З. Пазьняка „Дарога"
