Сонечную Беларусь аддзяляюць ад суровай Сібіры тысячы вёрст, гадзінныя і кліматычныя паясы, мова і звычаі, а ў апошнія гады - яшчэ і дзяржаўныя межы. І тым не менш, гэтыя далёкія і непадобныя адзін на аднаго краі здаўна, ледзь не паўтысячы гадоў, звязаныя агульнай крывёю. Ад часоў Ермака Цімафеевіча і да нашых дзён мільёны ўраджэнцаў цёплай і сонечнай Беларусі прамянялі яе, родную - хто сваёй добрай воляй, а хто лютай няволяй - на бязмежныя сібірскія снягі. Многія з гэтых вандроўнікаў, якія перасягнулі палову вялізнага кантынента, дабраліся і да берагоў старога Байкала і яго дачкі Ангары. Тут яны пабудавалі новыя дамы і пачалі новае жыццё. Але пры гэтым захавалі ў сэрцы і сваю Беларусь, а затым беражліва перадалі яе нашчадкам, разам з памяццю і мовай, звычаямі і казкамі. А праз многія гады іх нашчадкі кінулі кліч на ўвесь белы свет, запрашаючы супляменнікаў, дзе б тыя ні жылі сёння, палюбавацца на Святое мора, якое стала іх другой радзімай.

На гэтае запрашэнне з удзячнасцю адгукнулася некалькі дзясяткаў людзей роднай крыві. Дарэчы, у асноўным яго прынялі менавіта тыя, чые бацькі, дзяды і прадзеды таксама калісьці пакінулі сваю гістарычную радзіму ў пошуках лепшай долі. Беларусы з Кубані і з Дона, Анапы, з Санкт-Пецярбурга, Масквы, Новасібірска і Цюмені... Усе яны ў пачатку жніўня сышліся на беразе праліва, што завецца Байкальскімі варотамі і аддзяляе Малое мора ад Вялікага Байкала, а Вялікую зямлю - ад загадкавага выспы Альхон, азіяцкай святыні, дзе на працягу доўгіх стагоддзяў магла па праве ступаць толькі нага выбранніка духаў - шамана.

Што і казаць, гэтае месца як найлепш падышло для правядзення прыдуманага «новымі сібіракамі» Фестывалю беларусаў свету на Байкале. Калі ўжо ты здолеў захаваць свае карані ў гэтых казачных, нібы не з гэтага свету месцах - значыць, тваёй нацыянальнай ідэнтычнасці ўжо сапраўды нічога не пагражае! І прыезджыя беларусы прыдзірліва экзаменавалі беларусаў байкальскіх.

А яны сустракалі іх усім багаццем сваёй спрадвечнай культуры, шчодра дзяліліся з дарагімі гасцямі спадчынай продкаў, якое здолелі не прамантачыць і не страціць за некалькі пакаленняў. Ансамбль «Варэнічкі» з вёскі Тургенеўка, што была заснавана беларусамі падчас «сталыпінскага перасялення народаў», вітаў дарагіх гасцей на мове танцаў. Гэтыя велічныя па, якія трапілі ў Сібір з Заходняга Палесся сто гадоў таму, выдатна прыжыліся тут за гэты час. Іх ужо даўным-даўно асвоілі нават бураты - спрадвечныя жыхары гэтых месцаў.

- Людзі яны, вядома, вельмі далёкія ад славянскай пароды - можна сказаць, стэпавікі. А з усіх танцаў аддаюць перавагу шалёнаму карагоду ёхару. Тым не менш, яны аказаліся выдатнымі суседзямі, - распавядаюць «землякам здалёк» пра сваё жыццё-быццё «тургенеўцы».

Аднак аднымі танцамі сыты не будзеш, і прывезлі з сваёй беларуска-бурацкай вёскі яшчэ і смятану - ды такую густую, што змучаныя супермаркетамі гараджане цалкам маглі б зблытаць яе з маслам. А вось бульба на тургенеўскіх гародах яшчэ не саспела - пра яе паклапаціліся беларусы з Іркуцка, дзе клімат мякчэйшы, а ўраджай паспявае крыху раней. Вось і выдатна - значыць, сёння будуць дранікі!

Неяк само сабой атрымалася, што адказнай за дранікі аказалася Алена Сіпакова, чые прабабуля і прадзядуля з двума маленькімі дзеткамі ў 1930-я гады прыехалі ў вёску Новамяцёлкіна Заларынскага раёна - яна была заснавана беларусамі з папярэдняй, той самай “сталыпінскай хвалі”. Алена - вялікі чалавек, паважаны і мясцовымі, і прыезджымі супляменнікамі. Яна старшыня Іркуцкага таварыства беларускай культуры імя Я.Д. Чэрскага - менавіта яны і арганізавалі Фестываль на Байкале.

Алена не спрачаецца са сцвярджэннем аб танцах, якімі жывата не наб'еш, але, тым не менш, запэўнівае ўсіх, што нацыянальныя традыцыі насычаюць не толькі душу, але і цела. І, спрытна прапускаючы бульбу праз тарку, у пацверджанне сваіх словаў успамінае сярэдзіну 1990-х, калі татальнае безграшоўе прымусіла сур'ёзна задумвацца аб хлебе надзённым нават школьніц, якой яна была ў тыя гады. А заадно - крыху лепш зразумець сваіх продкаў, уцекачоў з роднай, але такой цеснай Беларусі, урадлівага чарназёму якой на ўсіх, як ні круці, не хопіць. І ў адказ на памінкі старадаўнія перасяленцы падказалі сваім нашчадкам, як разнастаіць іх вельмі бедны і не надта разнастайны «перабудоўны» рацыён.

- Наша сям'я з чатырох чалавек тады з'ядала вядро бульбы за два дні, - успамінае Алена. - Сапраўды, таксама на бульбе сядзелі і астатнія жыхары нашага 12-кватэрнага дома. Вось толькі заскочыць па-суседску на кубак гарбаты ім усім карцела менавіта да нас - бо на нашым стале не зводзіліся дранікі. Вядома, «цеста» для іх рабілі без яек і іншай раскошы, аднак людзі, асатанелыя ад варанай бульбы, успрымалі іх як ласунак. Але - заўважце! - самі прыгатаваць дранікі чамусьці нават не спрабавалі, хоць, здавалася б, справа гэтая няхітрая. Мабыць, адбівалася адсутнасць беларускіх каранёў.

- А гатавалі б варэнікі - наогул было б не аднадзіць суседзяў ад стала!- смяюцца астатнія кухаркі. - З бульбай, ды з ягадкамі, ды з тваражком! Была б толькі мука - вось табе і новая страва кожны дзень. Нядзіўна, што для многіх нашая радзіма перш за ўсё асацыюецца менавіта з варэнікамі. Але ўсё-ткі дранікі - вось сапраўдны сімвал Беларусі, больш іх нідзе не гатуюць.

- Як гэта не гатуюць! - раптам абурана ўскінула яшчэ адна з кухарак - маладая жанчына, якая (ну, прынамсі, на мой дылетанцкі погляд) нічым не вылучаецца на фоне сябровак: архаічнага выгляду сукенка, упрыгожанае мудрагелістай вышыўкай, мяккая пявучая гаворка, умелае абыходжанне з бульбай - словам, усё адпавядае...

- І ва Украіне не менш за вас любяць дранікі! Ды і варэнікі мы таксама ўважаем за сваю нацыянальную страву, вось толькі завуцца яны ў нас не «варэнІчкі», а «варЭнічкі», - яна працягвае абурацца, а я, здаецца, пачынаю разумець, чым выклікана гэтае яе абурэнне. Вырашаю праверыць сваю здагадку - і, уявіце сабе, аказваюся правы!

Анджаліна Гулішэўская 15 гадоў таму пераехала ў Іркуцк з Хабараўскага краю, называе сябе польскай украінкай, чые продкі ў 1948 годзе пераехалі на Далёкі Усход, ратуючыся ад голаду, які лютаваў у іх роднай Вінніцкай вобласці. Аднак Іркуцкае таварыства беларускай культуры - гэта вам не закрытая арганізацыя, і калі яны, да прыкладу, адзначаюць свае нацыянальныя святы, удзельнічаць у іх можа любы чалавек. Вось і Анджаліна два гады таму пабывала на Купаллі - і да гэтага часу замілоўваецца да слёз, успамінаючы гэтае свята сонца і зямлі. І беларусы, якія спрадвеку спраўляюць яго ў разгар лета, неяк раптам сталі ёй вельмі блізкімі - ды практычна роднымі! - людзьмі.

- А чаго нам прыкідвацца?! - шчыра не разумее Анджаліна. - Усе мы, і ўкраінцы, і беларусы, і рускія, і палякі - адзін народ, славяне. Гэта ж відаць няўзброеным вокам - ​​пра гэта кажа і нашая знешнасць, і нацыянальнае адзенне. І мовы ў нас падобныя. Я ж зусім не пра тое спрачаюся, «нашы» яны ці «вашы», а спрабую сказаць, што ўся наша культура ў цэлым расце з аднаго кораня.

Сапраўды, чаго ўжо тут дзяліць! Дранічкаў нарабілі велізарны рондаль - хопіць на ўсіх, ды яшчэ і з запасам. Да таго ж, госці з Кубані ды з Дону, загадкава пашаптаўшыся паміж сабой, дастаюць свой гасцінец да агульнага стала - вэнджанае сала. Яно зусім не такое, як у Сібіры: без найменшых слядоў мясной праслойкі, ды да таго ж нарэзанае кавалкамі крыху меншымі ад чыгуначнай шпалы! А да сала - ужо само сабой - бутлю гарэлкі, для доўгай ды шчырай гутаркі.

- Вы, аказваецца, такія малайцы! - выносіць ухвальны вердыкт старшыня Нацыянальна-культурнай аўтаноміі «Беларусы Растоўскай вобласці» Уладзімір Жываткевіч. - Далёка вас ад радзімы занесла, а не страчваеце каранёў, памятаеце мову і традыцыі продкаў. І фестываль ваш вельмі добры - хоць першы блін, ды не камяком. У наступным годзе мы і самі да вас прыедзем, і з іншых расійскіх рэгіёнаў беларусаў з сабой за кампанію возьмем! І табе, гаспадар, салідную турыстычную плынь забяспечым - аддзячым за гасціннасць.

Гаспадар Байкальскай турбазы, які прымае Фестываль - Аляксандр Жылінскі - таксама мае беларускія карані. Яго дзед годна партызаніў у Вялікую Айчынную і праславіўся ці ледзь не на ўсю былую БССР.

А Алесь Камоцкі, які сядзіць за агульным сталом, знакамітасць дня сённяшняга - яго песні штодня гучаць з кожнага беларускага тэлевізара і радыёпрымача. І на Байкал ён прыехаў з самага сэрца гістарычнай радзімы - музыкант жыве і творыць у Мінску. Словам, яго візіт аказаўся для землякоў казачным падарункам, а дакладней - сапраўдным святам даўжынёю ў тыдзень: кожны вечар на другім паверсе Байкальскай турбазы праходзілі камерныя, жывыя і цёплыя канцэрты аднаго з бацькоў-родапачынальнікаў беларускамоўнай аўтарскай песні. У другой палове 1980-х ён пачаў спяваць не на афіцыйна-дзяржаўнай рускай, а на беларускай мове - і яго песні падхапіла ўся краіна. А ён пайшоў яшчэ далей - пачаў перакладаць на родную гаворку рускія рамансы і папулярныя песні, ірландскія балады. На мове загучала нават музычная спадчына далёкай Японіі!

- Я проста іду насустрач самому сабе, сваёй існасці, свайму выхаванню, - тлумачыць свой поспех Алесь. - Чалавек павінен мець магчымасць гаварыць на сваёй роднай мове, інакш ён не будзе шчаслівы і нават можа захварэць.

У гэтыя дні беларускі музыка па-сапраўднаму шчаслівы - родная мова гучыць на берагах возера, якое ўразіла яго да глыбіні душы.

- Гэта сапраўдны цуд! - захапляецца ён Святым морам. І захапляецца не проста так, а з усім запалам сваёй творчай натуры: Алесь ужо пачаў перакладаць на родную мову словы старадаўняга хіта, прысвечанага яго новаму сябру - «Слаўнае мора, святы Байкал».

Зрэшты, у ролі перакладчыкаў у гэтыя дні папрацавалі амаль усе ўдзельнікі Фестывалю. Іх агульны праект - агучыць на беларускай мове папулярны ва ўсім свеце англійскі мультфільм «Праклён труса-пярэваратня». Ініцыятар гэтай задумы - іркуцянін Аляксей Кухта, ужо мае такі досвед. Сваю першую кінаагучку ён начытвае, схаваўшыся ад старонніх шумоў пад коўдрай - атрымалася, вядома, не шедэўральна, але для першага разу вельмі нават нічога.

- Сёння на беларускі перакладаюцца лічаныя адзінкі фільмаў і мульцікаў - у асноўным такімі ж аматарамі, як і я, - бядуе Аляксей. - Вось і хочацца папоўніць наш нацыянальны кінафонд. Папярэднія мае працы і гучалі адным-адзіным - маім уласным - голасам. А цяпер надарылася выдатная магчымасць даць кожнаму герою мультфільма свой уласны беларускі голас. Усё роўна ж мы тут на адпачынку - а заадно яшчэ і справу вялікую зробім!

Сапраўды, Фестываль праходзіў у павольнай і разняволенай абстаноўцы - экскурсіі па Байкале змяняліся зямляцкімі вячоркамі, а канцэрты Алеся Камоцкага - займальнымі майстар-класамі, тэмай якіх сталі спрадвечныя беларускія промыслы. Бо сапраўдная дружба зараджаецца менавіта так - няспешна. А калі пасябраваць хочуць землякі, хоць і раскіданыя па велізарным кантыненце - поспех гарантаваны.

- Менавіта гэта і называецца народнай дыпламатыяй, - кажа намеснік старшыні Краснадарскай краёвай беларускай нацыянальна-культурнай аўтаноміі «Беларусы Кубані» Раман Сакалоўскі. - Бо палітыкі, як правіла, вельмі абмежаваныя ў сваіх ініцыятывах - а часам проста-такі па руках і нагах звязаныя рознымі абавязацельствамі, абставінамі і таму падобнымі рэчамі. А простыя людзі між тым наладжваюць сувязі паміж рознымі бакамі і нават краінамі - тым больш паміж такімі блізкімі і роднымі як Расія і Беларусь. І гэта проста выдатна! Культурныя сувязі з часам перарастаюць, напрыклад, у нейкія агульныя бізнес-праекты, а яны, у сваю чаргу, могуць ператварыцца ў шматграннае партнёрства або нават у сапраўдны саюз. І такія адносіны паміж нашымі краінамі-сёстрамі не проста пажаданыя, а жыццёва неабходныя!

- Да спаткання, Байкал! Які б ні быў цяжкі год будучы, будзем імкнуцца сабраць беларусаў на тваіх берагах, - закрываючы першы Фестываль, рэзюмуе Алена Сіпакова. - Бо гэта выдатная магчымасць у нязмушанай абстаноўцы, без гальштукаў і пінжакоў сам-насам з аднадумцамі і магутным, вялікім, мудрым Байкалам абмеркаваць пытанні, датычныя жыцця беларускай дыяспары. І ўжо цяпер зробленыя высновы, прынятыя рашэнні - зараз з натхненнем прыступім да ажыццяўлення. І самае галоўнае, на мой погляд, што мы расстаемся з жаданнем зноў сустрэнецца. А за год пастараемся папрацаваць у сумесных праектах, накіраваных на захаванне, развіццё і папулярызацыю беларускай культуры!