Вы ведаеце, мне, напэўна, вельмі пашанцавала: я займаюся этнаграфічнымі даследаваннямі. Мне даводзіцца падарожнічаць па сібірскіх беларускіх вёсках. Які ж гэта прыемны занятак! І найперш таму, што знаёмішся з добрымі вясковымі людзьмі і дыхаеш чыстым, незагазаваным паветрам. Распытваючы сельскіх старажылаў аб мінуўшчыне, здзіўляешся не толькі іх цяжкаму, гераічнаму жыццю, але і іх жыццёвай мудрасці і аптымізму.

Вось многія маладыя кажуць, што цяпер у вёсцы цяжка. А людзі сталага ўзросту, асабліва пакаленне, народжанае да вайны, дзяцінства і юнацтва якіх прыйшлося на ваенны і паваенны час, цвёрда ўпэўненыя, што “цяпер - то добра, а вось тады было...”.

З іншага боку, нягледзячы на складанасць часу і цяжкасці побыту, гэтыя старыя, успамінаючы свае вячоркі, вяселлі, святы, кажуць: “Вось раней умелі вясяліцца! Да, раней збяруцца дзеўкі на вячоркі прасці ці яшчэ што, а да іх хлопцы прыдуць і давай іх падчэпліваць, шкоднічаць. Ну ўжо ж відна, што работы не будзе, дык ужо тады хто як заіграе на гармошке альбо на цымбалах, дык ужо ўсе і танцуюць. А раней жа танцы цікавыя былі. Не тое што цяпер…”.

І вось сядзіш, слухаеш... І як быццам пераносішся ў той цяжкі, але і адначасова душэўны, вясёлы час, калі вёска жыла паўнавартасным, традыцыйным жыццём. І хочацца самому ўжо спяваць старадаўнія песні, танцаваць цікавыя танцы, паслухаць народных музыкаў, якія, не маючы ніякай спецыяльнай адукацыі, кажуць “так добра гралі, што ўся вёска збягалася”.

А што яшчэ мяне ўражвае ў апавяданнях бабуль і дзядуляў, дык гэта тое, што ўсе ў адзін голас кажуць, што “раней на празніках, барані Божа, каб хто напіўся. Калі ўжо хто-небудзь нап’ецца, дык з яго ўсе смяяліся, а яму сорам. А як весяліліся? Ды так і весяліліся! Пелі ды танцавалі: і дзеўкі, і хлопцы! А цяпер як? Усе п’юць, а не весела…»

Так, нешта, відаць, мы выпускаем у нашым тэхнічным прагрэсе. Асабіста для мяне ўжо даўно стала відавочным, што чым больш мы адрываемся ад традыцый свайго народа, тым больш мы страчваем сябе, сваю душу, а адсюль і свой дабрабыт. І тэхнічныя дасягненні, і фінансавыя магчымасці тут ні пры чым...

Таму, дарагія сябры, я і кажу, што мне вельмі пашанцавала! Я магу зноў і зноў акунацца ў даўніну. І не проста акунацца, а адраджаючы яе, аднаўляць, а дзесьці і ствараць наноў той душэўны побыт беларускага народа, яго прыгажосць і арыгінальнасць, мудрасць і аптымізм!

І я вельмі рады, што ў Іркуцку і ў Іркуцкай вобласці такіх “апантаных народнікаў” становіцца ўсё больш і больш. І нездарма цяпер я ўжо бабулям на іх пытанне: “А на што ж табе гэта трэба?” - адказваю: “А мы хочам так жа навучыцца спяваць вашыя старадаўнія песні і танцаваць старадаўнія танцы, збірацца на вячоркi і адзначаць традыцыйныя святы! І не проста хочам. А мы ўжо гэта робім!”

І ў гэтым ёсць вялікая сіла пераемнасці маладым пакаленнем традыцыі свайго народа.

Такім чынам, з 24 па 27 студзеня я і Воля адправіліся ў чарговую этнаграфічную экспедыцыю ў Куйтунскі раён Іркуцкай вобласці. Нашай мэтай было адведаць сяло Андрушына, дзе ўжо створана і паспяхова працуе аддзяленне Рэгіянальнай грамадскай арганізацыі “Іркуцкае таварыства беларускай культуры імя Я.Д. Чэрскага” (ІТБК); наведаць іншыя вёскі, заснаваныя беларусамі: Сулкет, Алкін, Бурук; ва ўсіх вёсках пагаварыць з дырэктарамі школ і клубнымі работнікамі наконт пераемнасці моладдзю вясковых традыцый; ну і, вядома ж, пагутарыць са старажыламі: запісаць іх чарговыя апавяданні аб мінуўшчыне, іх песні, танцы, найгрышы і інш.

Адразу хочацца адзначыць, што гэтая экспедыцыя стала магчымай дзякуючы выкананню праекта ІТБК па губернскім зборы грамадскасці “Народны каляндар беларусаў Прыбайкалля”. Нам з Воляй кампенсавалі праезд на цягніку ад Іркуцка да Куйтуна і назад. Дзякуй!

У Куйтуне адразу ля цягніка нас сустрэў кіраўнік вёскі Андрушына - Лаўшук Аляксандр Пятровіч. Яго ветлівасць і дапамогу мы адчувалі амаль цягам усёй экспедыцыі. І, дарэчы, дзве ночы з трох мы правялі ў яго сціплым, але ўтульным доме, пасябравалі з яго жонкай Людмілай і дзецьмі Дашай і Ксюшай.

Адразу ж з цягніка Аляксандр Пятровіч павёз нас на сустрэчу з мэрам Куйтунскага раёна Полоніным Андрэем Іванавічам, продкі якога таксама, як выявілася, з Беларусі - з Бешанковіцкага раёна Віцебскай вобласці. Я спадзяваўся, што такі заняты чалавек нам выдзеліць хоць бы хвілін дваццаць сваёй увагі (мне трэба пра многае з ім пагаварыць і намеціць пункты ўзаемадзеяння). Але мае чаканні не апраўдаліся. Андрэй Іванавіч сустрэў нас каля парога адміністрацыі, правёў у свой ​​прасторны кабінет, пасадзіў піць чай з дарогі, запрасіў старшыню Думы Куйтунскага раёна Вінаградаву Таццяну Инакенцьеўну і мы аж дзве з паловай гадзіны вялі цёплую сяброўскую гутарку. Тут і вызначаліся планы сумеснай працы па адраджэнні беларускай традыцыйнай культуры ў раёне, тут былі і асабістыя ўспаміны Андрэя Іванавіча пра сваіх продкаў, абмяркоўваўся ўдзел у нашай місіі ў цэлым і дадзенай экспедыцыі ў прыватнасці. Увогуле, нагаманіліся ўдосталь. Да таго ж Андрэй Іванавіч выявіўся добрым апавядальнікам і памятае многа цікавага пра свой радавод. Шкада, што мы гэтую гутарку не запісалі на відэа. Што ж, гэта нагода зноў прыехаць да гэтага гасціннага чалавека і ўзяць у яго паўнавартаснае інтэрв'ю. У канцы сустрэчы Андрэй Іванавіч наказаў А.П. Лаўшуку нас апекаваць і паказаць нам раён. Але з Аляксандрам Пятровічам мы ўжо даўнія сябры. І я думаю, што і без “наказу” нам была б аказаная ўсялякая падтрымка.

У гэты ж дзень мы паехалі ў вёску Андрушына. Сустрэліся з работнікамі Дома культуры, некаторымі ўдзельнікамі ансамбля “Сунічкі”, які складае касцяк актывістаў аддзялення ІТБК ў гэтым сяле. З некаторым расчараваннем даведаліся, што з клуба звольнілася Велясевіч Ніна, якая, будучы дырэктарам ДК і старшынёй аддзялення ІТБК ў сяле Андрушына, ужо мела досыць багаты вопыт і веды па беларускай традыцыйнай культуры. Але... жыццё поўнае непрадказальнасці. Спадзяемся, што Ніна свае веды і вопыт будзе ўжываць і не сыдзе ад беларускасці. Ну а што тычыцца “Сунічак”, прыемна было даведацца, што іх склад павялічыўся. Спадзяемся, што новы дырэктар ДК - Людміла Лаўшук - зможа не толькі захаваць напрацаванае ў гэтым калектыве, але і прасунуцца далей.

Прыемнай сустрэчай былі і зносіны з настаўнікамі Андрушынскай школы. А з дырэктарам - Таццянай Васільеўнай Данілавай - з якой мы ўпершыню сустрэліся, адразу знайшлі агульную мову. Мае просьбы знайшлі водгук у яе душы. Мы дамовіліся, што пашукаем спосабы навучання андрушынских хлопцаў у рамках “Электыўнага курсу” беларускай мове і традыцыйнай беларускай культуры. А таксама паспрабуем правесці конкурс сачыненняў “Мой радавод”. Дарэчы, Таццяна Васільеўна адразу адзначыла, што яе мама па прозвішчы Корань - беларуска, і што ў вёсцы Бурук жывуць іх сваякі.

Пад зыходзе дня мы наведалі адну са старажылак вёскі Андрушына, легендарную пявунню бабу Полю Сарока, якая па пашпарце аказалася Сарокінай Вольгай Дзмітрыеўнай. Пра яе мы пастараемся напісаць асобны нарыс. Але адразу хочацца падзякаваць ёй за ветлівасць і цікавыя ўспаміны, а таксама за песні. Прычым нам было важна пачуць не толькі словы, але і манеру аўтэнтычных спеваў.

Самі разумееце, першы дзень экспедыцыі быў насычаны. Але ўвечары за смачнай вячэрай, прыгатаванай Людмілай Лаўшук, мы яшчэ разгаварыліся і “дзень” працягнуўся...

25 студзеня з раніцы Аляксандр Пятровіч адвёз нас да яшчэ адной легендарнай бабулі вёскі Андрушына - да Полюх Каці. І хоць мы яе заспелі у сумным стане (у яе паўгода таму памёр муж - выказваем ёй спачуванні...), баба Каця сустрэла нас гасцінна. Мы пра многае пагаварылі, пачулі некалькі песень у яе выкананні і папілі гарбаты. Выйшла і некалькі пацешных выпадкаў. Падчас нашай размовы бабе Каці патэлефанавала дачка з Саянска. Дык нашая бабуля ёй горда па тэлефоне заявіла, што няма калі ёй тут гутарыць, маўляў, да яе госці з Беларусі прыехалі. Так, дарэчы, вельмі часта бывае: калі я кажу, што я - беларус, то, не зважаючы на ​​тое, адкуль я прыехаў, вешаецца стэрэатып: ну раз беларус, значыць, з Беларусі. Дык дачка бабы Каці махам сабралася і да канца нашай гутаркі прыехала паглядзець: хто тут ужо такія завіталі. Дарагія баба Каця і Ніна, дзякуй вам за гасціннасць!

Пасля прыемнай ранішняй сустрэчы Аляксандр Пятровіч павёз нас у вёску Сулкет. Вельмі нам хацелася наведаць бабуль з ансамбля “Ручнічкі”. Але, на жаль, іх каардынаты і тэлефоны згубіліся, таму мы ехалі, як гаворыцца, наўздагад. Але вёска ёсць вёска. Хто ж у Сулкеце не ведае кіраўніцу ансамбля “Ручнічкі” - Валошыну Галіну Паўлаўну?! Падказалі. Прыехалі мы, і радасць сустрэчы была неапісальная. Праўда, пачуў я і папрок ад Галіны Паўлаўны. Аказваецца Дыплом Лаўрэата, які “Ручнічкі” заслужылі на абласным фестывалі “Гучы, гоман Беларускi” у 2011 годзе, да іх вёскі не дабраўся. На жаль, людзі, праз каго я перадаў гэты дакумент, яго кудысьці згубілі. Прыйшлося паабяцаць, што Дыпломы Лаўрэата за фестываль 2011 года атрымаюць усе ўдзельнікі ансамбля “Ручнічкі”. Дарэчы, абяцанне я ўжо выканаў. Дыпломы адноўленыя, засталося толькі надзейна перадаць іх.

Неўзабаве да Галіны Паўлаўны падбеглі і пад'ехалі ўсе “Ручнічкі”: Чэпік Марыя Васільеўна, Бандарэнка Ганна Антонаўна, Сакалоўская Марыя Іванаўна, Лех Святлана Фёдараўна, Макаранка Ніна Мікалаеўна. І, вядома ж, гэтая сустрэча перайшла ў сяброўскую гутарку за кубкам гарбаты. Кожны, у тым ліку і мы, традыцыйна выклалі на стол усякія смачнасці. Але асабліва пастаралася, безумоўна, гаспадыня дома. За такой гутаркай не заўважылі, як і глыбокі вечар настаў. Развіталіся мы з “сулкетцамі”, падзякавалі ім за размову і ў суправаджэнні Святланы Лех і Ніны Макаранка - працаўнікоў Алкінскага Дома культуры - накіраваліся ў суседнюю вёску Алкін, ды не пешшу, а на машыне, якую нам дала кіраўнік Алкінскага паселішча Валерыя Вітальеўна Саўчанка, а Шаманская Марына Сяргееўна кіравала аўтамабілем.

Ганна Бандарэнка

Галіна Валошына і Марыя Чэпік

Нас прывезлі ў Адміністрацыю вёскі Алкін, дзе мы і заначавалі.

Раніцай наступнага дня, 26 студзеня, нашыя прыгоды працягнуліся. Спачатку да нас у Адміністрацыю зазірнуў былы кіраўнік Алкінскага паселішча - Токараў Віктар Данілавіч. І хоць нашая сустрэча была нядоўгай, нам было вельмі прыемна пагаварыць са старым сябрам. Потым у суправаджэнні Святланы Лех мы накіраваліся да бабулі Таццяны Андрыянаўны Саўчанка, якая распавяла нам свае ўспаміны пра мінулае. І тут нас прыемна здзівіў сын Таццяны Сяргей, які сыграў на гармоніку некалькі найгрышаў, а мы, распытаўшы пра старадаўнія танцы, паспрабавалі гэтыя “па” паказаць. Здаецца, атрымалася нядрэнна. Цяпер будзем на іркуцкіх вячорках развучваць алкінскія танцы.

Таццяна і Сяргей Саўчанкі

Затым мы накіраваліся да яшчэ адной алкінскай старажылкі Антаніды Перфільеўне Курыловіч. Тут таксама нас чакала цікавая гутарка.

Пасля бабулі Антаніды, выйшаўшы на двор (быў моцны мароз і пранізлівы вецер), мы з задавальненнем даведаліся, што нам зноў вылучылі машыну (яшчэ раз дзякуй Валерыі Вітальеўне Саўчанка), і мы адразу ж паехалі ў наступную вёску - Бурук. З намі паехала і Святлана Лех, якая, як нам падалося, сама захапілася нашымі размовамі са старажыламі.

У Буруку мы ўжо свядома шукалі сям’ю Кедун, сваякоў дырэктара школы сяла Андрушына Данілавай Т.В.

Знайсці дом фермера Гарбасенкі Дзмітрыя Мікалаевіча было нескладана. Калі мы патлумачылі, навошта прыехалі, Дзмітрый Мікалаевіч і яго жонка Галіна Міхайлаўна (у дзявоцтве Кедун) абвясцілі агульны збор. Неўзабаве да нас далучыліся мама Галіны - бабуля Кедун (у дзявоцтве Корань) Ніна Гаўрылаўна, брат мужа Ніны Гаўрылаўны - дзядуля Кедун Леанід Мікалаевіч, жонка брата Галіны - Кедун Таццяна Анатольеўна. (Вы яшчэ не заблыталіся? Вось, складаная праца этнографа!..).

Адным словам, кампанія сабралася прыстойная. Размовы, апавяданні, успаміны ліліся ракой. Адно дрэнна, здарыліся ў нас непаразуменні. Яшчэ ў Сулкеце згарэў блок сілкавання ў відэакамеры, затым у Алкіне “заглючыла” флэшка ў фотаапараце, і, нарэшце, зусім запоўнілася памяць ў сотавым. Але нешта мы запісалі.

Мы дзякуем ад усёй душы сям’і Кедун-Гарбасенка за цікавыя апавяданні. А яшчэ я хачу асобна падзякаваць дзядулю Кедуну Леаніду Мікалаевічу, які вельмі прыемна ўспомніў пра сваё падарожжа ў Беларусь да сваякоў (яшчэ ў 70- х гадах) і добра запомніў родныя для мяне месцы: Полацк, Наваполацк, Лепельшчыну і іншыя.

Ад такіх ветлівых людзей нават з’язджаць не хацелася. Але нас чакала машына, а Святлану Лех - маленькае дзіця, так што з’яжджаць давялося. Нас зноў павезлі ў Алкін. А адтуль ужо позна ўвечары нас забраў Аляксандр Лаўшук. І мы зноў апынуліся ў яго ў гасцях.

Ну а на наступны дзень - 27 студзеня - мы ўжо селі ў цягнік і паехалі ў Іркуцк.

Вядома ж, усе ўспаміны старажылаў мы пастараемся расшыфраваць і скласці асобныя апавяданні. А пакуль я толькі хачу яшчэ раз падзякаваць ўсім згаданых мной у гэтым нарысе людзям за іх дабрыню і спагадлівасць. Праўда, шчырасць і ветласць гэтых людзей нас глыбока кранулі.

Мы дзякуем мэру Куйтунскага раёна Палоніну Андрэю Іванавічу і ўсім жыхарам вёсак Андрушына, Сулкет, Алкін і Бурук за вашую гасціннасць!

Спадзяемся, яшчэ не раз пабачымся! Ну а будзеце ў Іркуцку, абавязкова заходзьце ў наш музей-майстэрню “Беларуская Хата”, што знаходзіцца па вул. Польскіх паўстанцаў, 18 Б.

Мы вас чакаем!

Алег Рудакоў