Беларускія даследчыкі і падарожнікі

Прозвішчы некаторых славутых беларускіх землепраходцаў увекавечаны на сусветнай геаграфічнай карце, пра іх ведаюць у многіх краінах свету. На жаль, некаторыя з іх забыты на сваёй Радзіме.

Географы і падарожнікі з Беларусі прыклалі шмат намаганняў для вывучэння Зямлі, зрабілі нямала геаграфічных адкрыццяў. Іван Казырэўскі і Іван Еўраінаў – першыя даследчыкі Курыльскіх астравоў, Зміцер Паўлуцкі – адкрывальнік Аляскі і даследчык Чукоткі, Васіль Пранчышчаў даследаваў паўвостраў Таймыр, а Тамаш Аўгусціновіч – востраў Сахалін, Іван Чэрскі і Бенядзікт Дыбоўскі вывучалі возера Байкал, Ігнат Дамейка і Канстанцін Ельскі – славутыя даследчыкі Паўднёвай Амерыкі, Мікалай Пржавальскі і Пётр Казлоў – вядомыя падарожнікі і даследчыкі Цэнтральнай Азіі, Андрэй і Барыс Вількіцкія шмат зрабілі для вывучэння Паўночнага Ледавітага акіяна. Наш зямляк Міхась Урончанка быў адным з заснавальнікаў Імператарокага Рускага геаграфічнага таварыства.

Нямногім нашым землякам, якія сталі вядомымі прыродазнаўцамі, удавалася падарожнічаць па сваёй волі. Лёс многіх з іх быў незайздросны: палон, ссылка, эміграцыя. Што ж падтрымлівала іх фізічныя сілы ў далечыні ад родных краёў? Прага да ведаў, цвёрдасць духу, мужнасць, працавітасць і аптымізм давалі ім сілы і паратунак выжыць у чужых краях.

Кожнае іх вандраванне ў далёкія краіны было ўвасоблена ў артыкулах, дзённіках і кнігах, якія сталі здабыткам для сусветнай навукі.

Прозвішчы некаторых славутых беларускіх землепраходцаў увекавечаны на сусветнай геаграфічнай карце, пра іх ведаюць у многіх краінах свету. На жаль, некаторыя з іх забыты на сваёй Радзіме. Для асэнсавання ўласнай годнасці і нацыянальнай свядомасці нам важна памятаць, што наша Айчына дала свету не толькі Францішка Скарыну, славутых пісьменнікаў Фёдара Дастаеўскага, Аляксандра Грына ды Адама Міцкевіча, вядомых мастакоў Івана Левітана і Марка Шагала, але і вядомых землепраходцаў-Мікалая Пржавальскага, Барыса Вількіцкага, Ота Шміта ды іншых.

У пачатку XXI стагоддзя беларусы працягваюць даследаваць Зямлю. Работа вядзецца ў двух кірунках: навуковым і спартыўным. Навуковымі даследаваннямі займаюцца сябры Беларускага геаграфічнага таварыства, якое было створана 19 сакавіка 1954 г. (у той час як філіял Геаграфічнага таварыства СССР). Важны ўклад у даследаванні ўносяць спартсмены-алыпіністы, аб'яднаныя ў арганізацыю "Беларуская федэрацыя альпінізму і скалалажання". У апошнія 15 гадоў беларускія альпіністы ўзыходзілі на многія горныя вяршыні. Яны ўжо пакарылі 5 з 14 "васьмітысячнікаў" Зямлі.

Далёка ад Беларусі зямныя полюсы, але ёсць у нас свае палярнікі. Для іх у 1999 г. на Менскім падшыпнікавым заводзе наладжана доследная вытворчасць уседарожнікаў на пнеўматычных шынах нізкага ціску.

Першая група беларускіх палярнікаў – Аляксандр Барысевіч, Віталь Мазуркевіч, Андрэй Рэмін, Юры Судак на чале з Уладзімірам Драбо – на ўседарожніку дабралася 7 студзеня 2000 г. да Паўднёвага полюса і ўстанавіла там Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь. Тады ж беларускія і расійскія даследчыкі на Паўднёвым полюсе ўстанавілі праваслаўны крыж, абраз Мікалая Угодніка і запалілі сімвалічны агонь Міру.

Другая група беларускіх палярнікаў на чале з Уладзімірам Драбо ў сакавіку 2001 г. за месяц прайшла на ўседарожніках па маршруце Берынга, ад вусця ракі Об да пасёлка Уэллен (на 180° усходняй даўгаты).

Геолагаў вабіць пошук новых радовіш-чаў карысных выкапняў, а алыпіністаў, турыстаў і падарожнікаў клічуць няходжаныя сцежкі і новыя адкрыцці.

Аўгусціновіч Тамаш Мацвеевіч (1809, маёнтак Крывічы на Мядзельшчыне – 1891), геабатанік. Даследаваў расліны Украіны, Сібіры і Сахаліна, вывучаў побыт жыхароў Сахаліна. Пахаваны ў Свянцянах (цяпер у Рэспубліцы Літва).

Багдановіч Карл (29.11.1864, маёнтак Люцын Віцебскай губ. – 05.06.1947 Варшава), падарожнік, геолаг і географ. Даследваў Закаспійскі край, хрыбет Капетдаг, Персію (1886-1887 гг.). У 1895-1901 гг. узначальваў вельмі складаную экспедыцыю па ўзбярэжжы Ахоцкага мора і Камчаткі з мэтамі геалагічнага даследавання і пошукаў радовішчаў золата.

Булатовіч Аляксандр Ксавер'евіч (08.10.18 70, г. Арол – 06.12.1919, г. Харкаў), падарожнік, даследчык Усходняй Афрыкі, дыпламат, тапограф.

Бялыніцкі-Біруля Аляксей Андрэевіч (24.10. 1864, в. Бабкоў Аршанскага пав. – 18.06.1937, Ленінград), заолаг і географ. Удзельнічаў у Палярнай экспедыцыі на караблі "Зара" ў 1900-1901 гг. Вывучаў жывёльны свет Сярэдняй Азіі ў 1928 г.

Валасовіч Канстанцін Адамавіч (21.05. 1869, в. Старчыцы Слуцкага пав. – 25.09.1919, ст. Бяспалаўка каля Харкава), рэвалюцыянер, вядомы падарожнік, географ і геолаг. У 1908-1909 гг. удзельнічаў у дзвюх геолага-геаграфічных экспедыцыях на поўнач Якуціі, збярог для навукі шкілет вядомага Ляхаўскага маманта, склаў геалагічна-геаграфічную карту Новасібірскіх астравоў.

Вількіцкі Андрэй Іпалітавіч (01.07. 1858, Менская губ. – 26.02.1913, Санкт-Пецярбург), гідрограф-геадэзіст, генерал-лейтэнант, скончыў Марскую акадэмію. Узначальваў экспедыцыю на Новую Зямлю (1887 г.), кіраваў навуковымі даследаваннямі ў Енісейскім заліве і Обскай губе.

Вількіцкі Барыс Андрэевіч (03.04. 1885, Пулкава, Санкт-Пецярбург – 06.03.1961, Бельгія), гідрограф-геадэзіст, сын Андрэя Вількіцкага. Скончыў Марскую акадэмію. Узначальваў гідраграфічную экспедыцыю ў Паўночны Ледавіты акіян. У 1914-1915 гг. ажыццявіў першае скразное плаванне Паўночным марскім шляхам з Уладзівастока ў Архангельск.

Віткевіч Ян Праспер (Іван Віктаравіч, 06.07. 1808, м. Пашаўша, цяпер у Літве – 20.05.1839, Пецярбург). Атрымаў афіцэрскі чын. У1823 г. стварыў таварыства "Чорныя браты", падтрымліваў філаматаў. Сасланы салдатам на Арэнбургскую лінію. У 1835-1836 гг. падарожнічаў у Бухару і Персію. У 1837-1838 гг. узначальваў расійскую дыпламатычную місію ў Афганістан.

Галынскі Аляксандр Вікенцьевіч (1816, м. Крычаў Магілёўскай губ. – 1893, Львоў), памешчык, урач, удзельнік паўстання 1830-1831 гг., супрацоўнічаў у Лондане з А.І.Герцанам. У 1836-1837 гг. падарожнічаў па Блізкім Усходзе, напісаў кнігу ўспамінаў пра Егіпет. У ёй выказаўся аб мэтазгоднасці будаўніцтва Суэцкага канала. Ажыццявіў падарожжа па Паўночнай і Паўднёвай Амерыцы. У Бруселі выдаў кнігу пра Каліфорнію, у якой прапанаваў ідэю будаўніцтва канала праз Панамскі перашыек. Выказаныя ім ідэі былі рэалізаваныя праз некалькі дзесяткаў гадоў. Суэцкі канал быў пабудаваныў 1869 г., а Панамскі канал – у 1914 г.

Гашкевіч Іосіф (Язэп) Антонавіч (1814, Менскі пав. – 05.10.1872, маёнтак Мэлі, цяпер Астравецкі р-н), дыпламат, натураліст, арыенталіст, мовазнавец. Пахаваны на Еўфрасіннеўскіх могілках у Вільні.

Грамбчэўскі Браніслаў (15.01.1855, в. Каўнатова Віленскай губ. – 27.11.1926, Варшава), генерал рускай арміі, выдатны падарожнік і даследчык прыроды. Ажыццявіў падарожжы ў Заходні Кітай (1885 г.) на Цянь-Шань (да вытокаў Сыр-Дар'і, 1886 г.), падарожнічаў па Гіндукушу, па Паміру, прайшоў паміж Каракумамі і Гімалаямі (1888 г.), а ў 1890 г. - па Тыбету.

Дабрынін Барыс Фёдаравіч (26.05. 1885, Менск – 04.09.1951, Кіеў), географ, геамарфолаг, картограф, падарожнік. Даследаваў Крым, Каўказ, Урал.

Дамейка Ігнат Іпалітавіч (31.07.1802, маёнтак Мядзведка Наваградскага пав., цяпер Карэліцкі р-н – 23.01.1889, Сант'яга), удзельнік паўстання 1830-1831 гг., падарожнік, геолаг. Даследаваў Анды, пустыню Атакама, правінцыю Араўканію ў Чылі, заснаваў горную прамысловасць у Чылі. Чылійскі ўрад абвясціў яго нацыянальным героем.

Дыбоўскі Бенядзікт Іванавіч (11.05. 1833, маёнтак Адамарын Вілейскага пав. – 31.01.1930, Львоў), лекар, прыродазнавец і падарожнік. Даследаваў азёры Свіцязь, Чорнае і інш. За ўдзел у паўстанні 1863-1864 гг. сасланы ва Усходнюю Сібір. У1878-1882 гг. вывучаў рэкі Амур і Ангара, прыроду Хабараўскага краю, Камчаткі і Камандорскіх астравоў, даследаваў фаўну Байкала. Адным з першых стаў прыхільнікам эвалюцыйнай тэорыі Ч. Дарвіна.

Ельскі Канстанцін Міхайлавіч (17.02.-1837, в. Ляды Ігуменскага пав. – 20.11.1896, Кракаў), падарожнік і першы беларускі заолаг. Падтрымаў эвалюцыйную тэорыю Ч. Дарвіна, вывучаў фаўну і флору Гвіяны і Перу, адкрыў новы від жывёлы Dinonus. Уражанні аб сваіх падарожжах пакінуў у кнігах, выдадзеных на польскай і іспанскай мовах.

Еўраінаў Іван (? – 1724, Вятка, Расія), выдатны геадэзіст і падарожнік. Упершыню ў Расіі склаў карту Курыльскіх астравоў, а таксама карту Сібіры.

Зан Тамаш Карлавіч (21.12.1796, в. Мясата Вілейскага пав., цяпер Маладзечанскі р-н – 07.07. 1855, маёнтак Кахачын пад Оршай), арганізатар і кіраўнік віленскіх тайных студэнцкіх таварыстваў. Сасланы ў Арэнбург. Вывучаў у 1825-1837 гг. рэльеф, глебы, фальклор і побыт прыуральскіх народаў. Пахаваны ў м. Смаляны Аршанскага павета.

Кавалеўскі Уладзімір Ануфрыевіч (1842, в. Шусцянцы Дынабургскага пав. Віцебскай губ. – 28.04.1883, Пецярбург), прыродазнавец, заснавальнік эвалюцыйнай палеанталогіі, муж знакамітага матэматыка Соф'і Кавалеўскай. Ажыццявіў падарожжа па Еўропе і Паўночнай Амерыцы.

Кавалеўскі Язэп (Юзаф, Восіп Міхайлавіч, 09.01.1801, в. Вялікая Бераставіца, – 07.11.1878, Варшава), гісторык, падарожнік, заснаваў навуковае манголазнаўства. У 1829-1830 гг. пабываў у Манголіі і Кітаі.

Казарскі Аляксандр Іванавіч (1789, м. Дуброўна Віцебскай губ. – 28.06.1833), вайсковы марак, капітан першага рангу, герой руска-турэцкай вайны 1828-1829 гг. У 1831 г. адшукаў найкарацейшы шлях з Колы (Мурманск) у Пецярбург па рэках і азёрах з Белага мора ў Ладажскае возера. Праз 100 гадоў на гэтым шляху пабудаваны Беламора-Балтыйскі канал.

Казлоў Пётр Кузьміч (03.10.1863, г. Духоўшчына Смаленскай губ. – 26.09.1935, Ленінград), даследчык Цэнтральнай Азіі.

Казлоўскі Яўген Аляксандравіч (1929, в. Доўск Рагачоўскагарна Гомельскай вобл), вучоны, геолаг, акадэмік, міністр геалогіі СССР (1975-1989 гг.), галоўны рэдактар "Горнай энцыклапедыі"(Т. 1-5. Масква. 1984-1991), першаадкрывальнік шэрагу радовішчаў карысных выкапняў.

Казырэўскі Іван Пятровіч (1680-02.12.1734), з ліцвінскай шляхты трапіў у рускі палон. Землепраходзец, першы даследчык Курыльскіх астравоў і паўднёвай часткі Камчаткі,першы даследаваў вусце ракі Лены, склаў чарцёж Камчаткі і Курыльскіх астравоў.

Каменскі (Каменскі-Длужык) Адам (?, з Оршы – пасля 1672, Орша), аўтар "Дыяруша", у якім апісаў сваё зняволенне ў Сібіры. Расказаў у ім аб прыродзе і жыхарах Сібіры ў XVII ст.

Каржанеўскі Мікалай Леапольдавіч (1879, в. Завярэжжа Віцебскай губ. – 1958), географ, гляцыёлаг, аўтар кнігі "Муксу и ее ледники" (1927).

Карніцкі Ксаверы (13.08.1750, Наваградскае ваяв. – 1801), падарожнік. У 1774-1789 гг. жыў у Чылі. Першы ліцвін, які ў 1790 г. наведаў Аўстралію. Памёр у Шэрбуры (Францыя).

Копаць Юзаф (15.05.1762, пад Пінскам – 1827, в. Дрысвяты Браслаўскага р-на), паручнік. Удзельнік паўстання 1794 г., падарожнік, мемуарыст, аўтар "Дзённіка падарожніка Юзафа Копаця праз усю Азію", надрукаванага ў 1863 г. у Берліне на польскай мове. Пахаваны ў в. Дрысвяты пад Браславам.

Кульбачанка Віктар (нар. 1962 г.), беларускі альпініст. У 1994 г. узняўся на трэцюю вяршыню свету – гару Канчэнджанга (8586 м), у 1998 г. – на вышэйшы пункт свету - гару Эверэст (8848 м), у жніўні 2006 г. – на небяспечную пакістанскую гару Чачоры (8611 м).

Мухлінскі Антон Восіпавіч (1808, маёнтак Саснова, кяля Наваградка – 25.10. 1877, Варшава). З беларускіх татар, прафесар арабскай філалогіі Пецярбургскага універ-сітэта. У 1832-1835 гг. падарожнічаў па Егіпту і вёў дзённік. Напісаў кнігу "О Танесской земле в Нижнем Египте"(СПб., 1858). Мухлінскі як ганаровы госць прысутнічаў на ўрачыстасцях з нагоды адкрыцця Суэцкага канала.

Несін Уладзімір Пятровіч (нар. 13.01. 1950, в. Попіна Драгічынскага р-на), электрык, шафёр, выкладчык фізкультуры, грамадзянін Расійскай Федэрацыі, з відэакамерай пабываў у 80 краінах на 5 кантынентах і прайшоў басанож каля 80 тыс. км. Атрымаў ад ААН ганаровы "Пашпарт грамадзяніна свету".

Нямцэвіч Юльян Урсын (16.02.1758, в. Скокі Брэсцкага р-на – 21.05.1841), пісьменнік, палітычны дзеяч, падарожнік. Аўтар кнігі "Падарожжа па Амерыцы 1797-1807", выдадзенай у 1959 г.

Паўловіч Эдвард Баніфацый Францавіч (07.06.1825, м. Тургелі, Літва – 10.02.1909), мемуарыст, мастак, падарожнічаў па Заходняй Еўропе, аўтар брашуры "Колькі слоў літвіна" (Парыж, 1857), кнігі "Успаміны з-над Віліі і Нёмана" (1882).

Паўлуцкі (Паўлоцкі) Зміцер (? – 21.03. 1747), маёр, выдатны падарожнік, першаадкры-вальнік Аляскі і першы даследчык Чукоткі. 3 ліцвінаў прысягнуў на вернасць маскоўскаму пасаду. Загінуў у баі з чукчамі.

Пранчышчаў Васіль Васільевіч (29.08.1702 – 1736, Усць-Алянёк). Продкі лейтэнанта В.Пранчышчава паходзілі з Беларусі. Яго прамы продак Іван Васільевіч Прончышчаў служыў стольнікам у маскоўскага вялікага князя Івана III. Яго прозвішча, на думку В.П. Грыцкевіча, паходзіць ад назвы ракі Проні.

Пржа-вальскі Мікалай Міхайлавіч (12.04. 1839, в. Кімбарава, цяпер у Пачынкаўскім р-не Смаленскай вобл. Расійскай Федэрацыі – 01.11. 1888, Каракол, цяпер Пржавальск), знакаміты падарожнік і даследчык Цэнтральнай Азіі, генерал-маёр рускай арміі. Яго продкі жылі ў Віцебскім ваяводстве.

Пякарскі Эдуард Карлавіч (25.10.1858, хутар Пятровічы ігуменскага пав., цяпер Смалявіцкі р-н – 29.06.1934, Ленінград), народнік. У 1881 г. высланы ў Якуцію. Прыро-дазнавец, географ, лінгвіст, этнограф. Удзель-нічаў у Аяна-Нэльканскай эк-спедыцыі. Склаў слоўнік якуцкай мовы. Ганаровы акадэмік АН СССР.

Радзівіл Мікалай Сіротка (1549, Нясвіж – 1616, Нясвіж), выдатны падарожнік, заснавальнік геаграфічнай літаратуры ў Беларусі.

Рафаловіч Арцём Аляксеевіч (1816, Гарадзенская губ. – 1851), доктар медыцыны, вывучаў побыт насельніцтва падчас падарожжа ў Егіпет у 1846-1849 гг. Па выніках падарожжа падрыхтаваў "Этнографические заметки о египтянах" і выдаў кнігу "Путешествие по Нижнему Египту и внутренним областям дельты Нила" (СПб., 1850). Абраны сапраўдным членам Імператарскага Рускага геаграфічнага таварыства.

Рыла Максімілян Станіслаў (31.12.1802, в. Падорск Ваўкавыскага пав. – 17.06.1848, Хартум), прафесар філасофіі, апостальскі вікарый Цэнтральнай Афрыкі (Хартум, Судан). У 1836 г. стаў адкрывальнікам і першым даследчыкам руін старажытнага Вавілона. У 1841 г. у Бейруце заснаваў навучальную ўстанову з выдавецтвам, бібліятэкай і музеем. Памёр у Хартуме, аў 1900 г. быў перазахаваны ў сталіцы Егіпта – Каіры.

Сапега Аляксандр Антоні (03.09.1773, г. Страсбург, Францыя – 08.09.1812, Кодзень каля Брэста), з магнацкага роду, вучоны, падарожнік. Аўтар працы "Мінералогія" і падручніка па неарганічнай хіміі. Ажыццявіў мінералагічныя экспедыцыі ў Польшчу і Літву, а таксама ў Альпы і на Балканы. Падарожнічаў па ўзбярэжжы Адрыятычнага мора, вынікі даследаванняў апублікаваў пад назвай "Падарожжа па славянскіх краінах у 1802 і 1803 гг." (1811).

Судзілоўскі Мікалай Канстанцінавіч (псеўд. Русель, 15.12.1850, г. Магілёў – 30.04.1930, г. Цянь-дзінь, Кітай), народнік, дзеяч міжнароднага рэвалюцыйнага руху, лекар, вучоны прыродазнавец, прэзідэнт Гавайскай рэспублікі ў 1901-1902 гг. Першы падарожнік, які грунтоўна пазнаёміў расійскіх чытачоў з флорай і фаўнай астравоў цэнтральнай часткі Ціхага акіяна.

Сянкоўскі Восіп Юльян Івававіч (літ. псеўд. Барон Брамбеўс; 31.03.1800, маёнтак Антокаль, каля Вільні – 16.03.1858, Пецярбург), заснавальнік расійскага ўсходазнаўства. У 1819-1821 гг. падарожнічаў па Блізкаму Усходу і паўночна-ўсходняй Афрыцы. Першы прафесар-арабіст у Расіі. Каля 25 гадоў займаў кафедру ўсходніх моў Пецярбургскага універсітэта. У 1834 г. заснаваў літаратурны часопіс "Библиотека для чтения".

Сяніцкі Людвік (02.02.1677-24.01. 1757). У час Паўночнай вайны кіраваў абаронай Быхава. У 1707 г. узяты ў расійскі палон. Сасланы ў Табольск, потым у Якуцк, адкуль вярнуўся на радзіму ў Беларусь толькі ў 1722 г. У сваіх успамінах "Дакумент асаблівай міласэрнасці Божай..." (Вільня, 1754) расказаў пра асаблівасці жыцця і побыту якутаў, эвенкаў і іншых сібірскіх народаў.

Сянкевіч Юры Аляксандравіч (04.03. 1937, г. Чайбалсан (цяпер Баін-Тумен), Манголія – 25. 09.2003, Масква), нашчадак беларусаў з Віленскай губерні, урач і тэлежурналіст, удзельнік многіх экспедыцый у Антарктыду і Арктыку, плаваў на папірусных лодках "Ра-1" (1969 г.) і "Ра-2" (1970 г.) праз Атлантычны акіян ад Афрыкі да астравоў Цэнтральнай Амерыкі. 3 1973 г. каля 30 гадоў вёў праграму "Клуб кінападарожнікаў" на тэлебачанні.

Урончанка Міхаіл Паўлавіч(1801 ці 1802, в. Капысь Магілёўскай губ. – 14(26).10. 1855, Харкаў), генерал-маёр, ваенны геадэзіст, географ, перакладчык. У 1828-1829 гг. праводзіў тапаграфічныя здымкі ў Малдове, Валахіі і Балгарыі. У 1837- 1840 гг. падарожнічаў па Малой Азіі і напісаў даследаванне "Обзор Малой Азии в современном ее состоянии" (Ч. 1-2. 1838-1840).

Фялінская Ева Зыгмунтаўна (26.12. 1793, в. Узнога каля Клецка – 20.12.1859, Ваюцін), рэвалюцыянерка, пісьменніца, высланая ў горад Бярозаў Табольскай губ. (цяпер Цюменская вобл.), вяла дзённік, у якім апісала прыроду і побыт тамашняга краю.

Ходзька Юзаф (Іосіф Іванавіч, 06.12. 1800, м. Крывічы Вілейскага павета – 21.02. 1881, Тыфліс), геадэзіст, тапограф, генерал-лейтэнант рускай арміі. У 1830-х гадах праводзіў тапаграфічныя работы на Дунаі і Басфоры, у 1845- 1853-х гг. – у Закаўказзі. Склаў першую мапу Каўказскіх гор.

Цанкоўскі Леў Сямёнавіч (1822, г. Варшава - 1887, г. Лейпцыг), з сям'і беларусаў, батанік, заснавальнік расійскай школы мікрабіёлагаў. Удзельнічаў у 1847-1849 гг. у навуковай экспедыцыі па паўночна-ўсходняй Афрыцы. Вывучаў афрыканскую флору і фаўну.

Цяцерскі Фаўстын Іванавіч (1760, в. Валынцы, цяпер у Верхнядзвінскім р-не – 1832 або 1833), доктар філасофіі і тэалогіі, першы даследчык флоры і фаўны Забайкалля. Удзельнік паўстання 1794 г., пасля паражэння паўстання стварыў "Віленскую асацыяцыю". Быў сасланы на пажыццёвую катаргу ў Забайкалле. У 1806 г. напісаў "Успаміны" ("Дзённік") – адно з першых этнаграфічных даследаванняў Даурыі, якое было надрукавана на польскай мове ў 1865 г. у Львове.

Чэрскі Іван Дзяменцьевіч (Ян Дамінікавіч, 15.05.1845, маёнтак Свольна Дрысенскага пав. – 07.07.1892, Ніжне-Калымск, цяпер Чэрск, Расійская Федэрацыя), геолаг, географ. За ўдзел у паўстанні 1863-1864 гг. аддадзены ў салдаты і высланы ў Сібір. Склаў першую геалагічную карту ўзбярэжжа возера Байкал.

Шміт Ота Юльевіч (30.09.1891, Магілёў – 07.09.1956, Масква), матэматык, астраном, геафізік, даследчык Арктыкі, адзін з арганізатараў асваення Паўночнага марскога шляху, Герой Савецкага Саюза, акадэмік АН СССР. У сакавіку 1937 г. кіраваў паветранай экспедыцыяй (5 самалётаў) да Паўночнага полюса. Расійская Акадэмія навук заснавала прэмію імя О.Ю. Шміта за лепшыя навуковыя працы ў галіне даследавання і асваення Арктыкі.

Янушкевіч Адольф Міхал (09.06. 1803, Нясвіж – 06.06.1857, в. Дзягільна, цяпер Дзяржынскі р-н), пісьменнік, падарожнічаў па Італіі, Германіі, Францыі, казахскіх і кіргізскіх стэпах. Яго брат Яўстах выдаў на польскай мове кнігу пад назвай "Жыццё Адольфа Янушкевіча і яго лісты з кіргізскіх стэпаў. Кн. 1-2" (Парыж, 1861,Берлін, 1861, 1875).

Cымон Барыс, arche.by